ΠΑΡΑΔΟΣΗ

ΠΑΡΑΔΟΣΗ

Ετυμολογία: από το ρήμα παραδίδωμι = δίνω στα χέρια κάποιου, εμπιστεύομαι, επιτρέπω.

Ορισμός: Η μεταβίβαση, η «μετάγγιση» από τη μια γενιά στην άλλη ενός συνόλου αντιλήψεων, απόψεων, δοξασιών και γενικότερα της πνευματικής δημιουργίας ενός λαού και αναφέρεται στα ήθη, έθιμα, παροιμίες, ιστορικές διηγήσεις, στα πνευματικά μνημεία που χαρακτηρίζουν το παρελθόν και αποτελούν την πνευματική κληρονομιά ενός λαού. Με άλλα λόγια, παράδοση είναι ό,τι επιβιώνει από παλιότερες μορφές πολιτισμού, λειτουργία μεταβίβασης και ενσωμάτωσης στο σήμερα ζωντανών πολιτιστικών στοιχείων του χθες.

Γενικά στοιχεία:

·     Η παράδοση είναι συλλογικό δημιούργημα. Είναι δεμένη με ένα λαό και την ιδιοφυΐα του.

·  Συνδέεται άμεσα με τη ζωή. Η ανθρώπινη ζωή ανανεώνεται συνεχώς και έτσι εξασφαλίζεται η διάρκειά της.

· Τη βιολογική παράδοση της ζωής παρακολουθεί η πνευματική παράδοση, για να ολοκληρώσει την ανθρώπινη ύπαρξη και να δώσει ώθηση στην εξέλιξη του πολιτισμού.

Μορφές παράδοσης:

·      φιλολογική

·      λαϊκή (είδη λαϊκής τέχνης)

·      πολιτιστική (στοιχεία πολιτισμού μιας εποχής)

·      εθνική (συνείδηση ιστορικο - πολιτιστικών γεγονότων ενός έθνους)

·      θρησκευτική

·      επιστημονική (επιστημονικά επιτεύγματα – μέθοδοι έρευνας)

·      γλωσσική (εξέλιξη γραπτού και προφορικού λόγου)…

Σημασία της παράδοσης για το άτομο και το έθνος:

· Η γνώση της παράδοσης οδηγεί στη συνειδητοποίηση και στον καθορισμό της οντότητας του ατόμου και επιφέρει τη λεγόμενη «εθνική συνείδηση», την εθνική αυτογνωσία, που εξασφαλίζει την επιβίωση ενός έθνους, αφού αποτρέπει την πολιτισμική του άλωση και την αφομοίωσή του από άλλα έθνη ή κράτη.

· Συνδέει τις γενιές μεταξύ τους διαφυλάσσοντας τον πλούτο του παρελθόντος.

· Είναι το σύνολο των ιδιότυπων και μοναδικών στοιχείων που συνθέτουν τη φυσιογνωμία ενός λαού.

·    Τονίζει την ομαδικότητα και τη συνοχή ενός λαού, αφού μέσα από συλλογικές δραστηριότητες που ανταποκρίνονται σε κάθε έκφραση της ανθρώπινης οντότητας, τα άτομα καλλιεργούν την κοινωνικότητά τους και συνειδητοποιούν την κοινή τους πορεία.

· Διδάσκει από τα λάθη του παρελθόντος, φροντίζοντας να μην επαναληφθούν στο μέλλον, δίνοντας παράλληλα πρότυπα για μίμηση και παραδειγματισμό από τα θετικά επιτεύγματα.

· Αποτρέπει από κάθε προσπάθεια δογματικής αμφισβήτησης και επιβουλής, που αναστέλλουν την απρόσκοπτη εξέλιξη ενός έθνους

·   Προσφέρει πολύτιμη εμπειρία και έμπνευση για νέες δημιουργίες, συμβάλλοντας στην καλύτερη επικοινωνία κοινωνιών και λαών.

· Ευνοεί την κριτική αναζήτηση και προσφέρει υλικό έρευνας σε πολλούς επιστημονικούς τομείς και κλάδους.

·    Δίνει την αίσθηση της συνέχειας, γιατί καθετί νέο βασίζεται σε κάτι παλιότερο εξελίσσοντας με τον τρόπο αυτό τον πολιτισμό. Για να δημιουργήσει ένας λαός, πρέπει να γνωρίζει το παρελθόν του και να το συλλάβει ως αδιαίρετη ενότητα με το μέλλον.

·    Τροφοδοτεί την καλλιτεχνική έμπνευση και δημιουργία.

Στάση του ανθρώπου απέναντι στην παράδοση:

· Ο άνθρωπος πρέπει να αξιοποιήσει γόνιμα τα στοιχεία της παράδοσης και να σταθεί κριτικά απέναντί της. Βασικά πρέπει να αποφύγει τις δύο ακραίες θέσεις που σχετίζονται με την παράδοση, την προγονοπληξία και την προοδοπληξία.

·   προγονοπληξία – αρχαιολατρία: είναι η τάση του ανθρώπου να προσκολλάται στην παράδοση και να αποδέχεται ανεξέλγκτα κάθς στοιχείο του παρελθόντος ανεξάρτητα από το αν είναι λειτουργικό ή δημιουργικό στο παρόν. Όταν ο άνθρωπος προσκολλάται στις παραδόσεις χωρίς να τις φιλτράρει με τη λογική, γίνεται δέσμιος του εαυτού του και της κοινωνίας και δεν ενεργεί ελεύθερα και αβίαστα. Αντίθετα συντηρεί νεκρά και ξεπερασμένα στοιχεία, γίνεται τροχοπέδη στην πορεία του μέλλοντος συντρίβοντας κάθε αγωνιστική διάθεση, οδηγώντας στην αποτελμάτωση, στη νωθρότητα και στην αδιαφορία, στη στασιμότητα και στο μαρασμό. Η παράδοση γίνεται τότε τυποκρατία και παύει να αποτελεί πηγή δημιουργίας και το άτομο εύκολα αποπροσανατολίζεται, αδυνατεί να παρακολουθήσει τις εξελίξεις του καιρού του και παραμένει στάσιμο, χάνοντας έτσι τον εαυτό του και την ιδιαιτερότητά του.

·      προοδοπληξία: είναι η αμφισβήτηση και απόρριψη της παράδοσης ως παράγοντα ανασταλτικού στην πρόοδο και στην εξέλιξη, η υιοθέτηση κάθε νεωτεριστικού στοιχείου, η στείρα μίμηση ξένων προτύπων και νεόφερτων στοιχείων, που οδηγούν στην αλλοίωση του εθνικού χαρακτήρα.

Ορθή αντιμετώπιση παράδοσης:

·   Ο άνθρωπος πρέπει να συνειδητοποιήσει ότι καμιά παράδοση δεν είναι «τέλεια». Οφείλει να δείχνει σεβασμό στην παράδοση ως φορέα συσσωρευμένης εμπειρίας, αλλά να μην υποτάσσεται σ'αυτήν.

·    πρέπει να απορρίπτει στοιχεία που ανακόπτουν την πρόοδο και δε συμφωνούν με τις νέες ανάγκες της ζωής, αλλά να μην αποκόπτει το διάλογο με το παρελθόν.

·    δε θα πρέπει να δει την παράδοση ως εξασφαλισμένη κληρονομιά, γιατί αυτή η κληρονομιά θα χαθεί, αν μείνει στάσιμη, χωρίς πυρήνες εμπλουτισμού για τις επερχόμενες γενιές. Η αδιάκοπη αναθεώρηση της παράδοσης και η αναπροσαρμογή του πνεύματος διασφαλίζει τη συνέχεια και διαφυλάσσει αλώβητη από ξένα στοιχεία την εθνική ταυτότητα.

Ελληνική παράδοση:

·  Η χώρα μας έχει μακραίωνη παράδοση που αλλοιώνεται σταδιακά τα τελευταία χρόνια. Η νοοτροπία του Έλληνα αλλάζει γρήγορα και αρκετές φορές ο ίδιος μιμείται ξενόφερτα πρότυπα απορρίπτοντας την ελληνική παράδοση. Η αμφισβήτηση αυτή των παραδεδομένων αξιών εντοπίζεται σε πολλούς τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας με εύλογα αρνητικά αποτελέσματα.

Πρώτα απ’ όλα πλήττεται ο θεσμός της οικογένειας, γιατί τα μέλη της δε δημιουργούν στενές σχέσεις αγάπης, κατανόησης και αλληλοβοήθειας, με αποτέλεσμα να αυξάνεται θεαματικά σήμερα ο αριθμός των διαζυγίων και τα κρούσματα βίας μέσα στους κόλπους της οικογένειας.

Επικρατεί μια μηδενιστική αντίληψη για ιδέες και αξίες, με συνέπεια ο άνθρωπος να μένει εντελώς αβοήθητος συναισθηματικά και ηθικά, με αποτέλεσμα να απογοητεύεται, να απομονώνεται και να αισθάνεται δυστυχής.

Έχουν εξαφανιστεί σήμερα τα αγνά συναισθήματα και οι σχέσεις των ανθρώπων καθορίζονται από την ιδιοτέλεια και τα ατομικά πάθη.

Έχει εκλείψει ο παραδοσιακός τρόπος ζωής όσον αφορά στην αρχιτεκτονική – Οικιστική παράδοση, στην παραδοσιακή ελληνική κουζίνα, στην παραδοσιακή λαϊκή μουσική και στους χορούς. Χαρακτηριστικό της σημερινής εποχής είναι η ταχύτητα και η άνεση (άνετα ρούχα, φαγητά της ώρας…), που δεν είναι εμπλουτισμένα με μεράκι και κομψότητα, εξυπηρετούν όμως τους έντονους ρυθμούς ζωής.

Τα ελληνικά ήθη και έθιμα θεωρούνται οπισθοδρομικά και τελικά εκφυλίζονται. Οι νεοέλληνες έχουν αφήσει παλιές συνήθειες και μιμούνται ξένα στοιχεία, κυρίως δυτικής προέλευσης από φόβο μήπως θεωρηθούν αναχρονιστικοί και οπισθοδρομικοί.

Η γλώσσα έχει αλλοτριωθεί από τα ξένα προς το ελληνικό τυπικό στοιχεία και έχει χάσει την αίγλη και την παλιά της δύναμη.

Ο τρόπος διασκέδασης είναι διαφορετικός σήμερα και ως προς τη μορφή και ως προς τη μουσική που είναι κατά κύριο λόγο ξενόφερτη.

Η κοινωνική λοιπόν και πολιτιστική παρακμή της ελληνικής κοινωνίας, που περνά μέσα από την παρακμή της παράδοσης, απειλεί την ελληνική ταυτότητα και εκφυλίζει την ιδιαιτερότητά μας ως λαού.

Αίτια παρακμής παράδοσης:

·  Η ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνικής και ο διεθνισμός, που δημιούργησαν έναν οικουμενικό πολιτισμό απειλώντας τους εθνικούς, με την υποβάθμιση του πνευματικού σκέλους, που τείνει να εξαλείψει κάθε παραδοσιακό στοιχείο, θεωρώντας το άσχετο με την εξέλιξη.

·   Η ενοποίηση της Ευρώπης αυξάνει τις πιθανότητες αφομοίωσης των οικονομικά ασθενέστερων χωρών από τις ισχυρότερες.

·  Η καταναλωτική μανία του σύγχρονου ανθρώπου, που παραμερίζει αξίες και εθνικά ιδεώδη μπροστά στην απόλαυση της στιγμής.

·   Η αποκοπή από τη φύση και ο άκρατος ατομικισμός με το στυγνό ωφελιμισμό, που αδιαφορούν για την ιστορική παράδοση και την εθνική ταυτότητα ενός λαού.

·   Η αρχαιοκαπηλία, που οργιάζει στις μέρες μας.

·   Η έλλειψη πλατιάς ενημέρωσης σε θέματα παράδοσης και τα Μ. Μ. Ε, που εκφράζουν πολιτικές και οικονομικές σκοπιμότητες και οδηγούν στην οικουμενικότητα του πολιτισμού και στην εξάλειψη κάθε ιδιαίτερου στοιχείου.

· Η ξενομανία που χαρακτηρίζει τους νεοέλληνες, αποτέλεσμα απουσίας αυτοεκτίμησης και έλλειψης παιδείας, που οδηγεί στην άκριτη αποδοχή οποιουδήποτε ξένου στοιχείου.

·   Η τάση του ανθρώπου για απελευθέρωση από καθετί καθιερωμένο, που το θεωρεί εμπόδιο στις προσωπικές του βλέψεις και φιλοδοξίες.

·   Η διόγκωση των αστικών κέντρων και η ερήμωση της υπαίθρου, που ήταν θεματοφύλακες της εθνικής μας παράδοσης.

·  Η αναβίωση εθνικιστικών κινημάτων που εκφράζουν κύρια πολιτικές σκοπιμότητες, απειλούν την εθνική ταυτότητα λαών (π. χ  προπαγάνδα των Σκοπίων για τη Μακεδονία).

Τρόποι αντιμετώπισης κρίσης της παράδοσης:

Προϋποθέσεις:

·     Επιβάλλεται να γνωρίσουμε τις ρίζες μας και να προσπαθήσουμε να κρατήσουμε ζωντανή την παράδοσή μας, εξοβελίζοντας τα νεκρά στοιχεία και εμπλουτίζοντάς την με νέα και δημιουργικά. Χρειάζεται σωστός προσανατολισμός, που θα βοηθήσει στη σωστή συνείδηση του παρελθόντος και θα επιτρέψει τη σωστή προετοιμασία του μέλλοντος.

·  Σωστή μετάδοση της παράδσοσης μέσα από την παιδεία,  για να αποφευχθεί η προγονοπληξία και η προοδοπληξία.

· Συνειδητοποίηση των αρνητικών στοιχείων της παράδοσης και ρεαλιστική αντιμετώπιση του χαρακτήρα μας ως έθνους, για να αποφύγουμε έτσι εθνικιστικές εξάρσεις.

· Κατανόηση ότι η πολιτιστική παράδοση δεν είναι εμπορεύσιμο είδος στο βωμό οποιωνδήποτε οικονομικών ή άλλων σκοπιμοτήτων ( π.χ τουρισμός), αλλά στοιχείο που καθορίζει την ύπαρξη και τη συνέχεια μας.

· Συμπέρασμα: Επιβάλλεται να συνταιριαστεί το παλιό με το καινούριο, το παρελθόν με το παρόν και το μέλλον. Παρόν και μέλλον δεν μπορούν να αποτελέσουν ολοκληρωμένη έννοια χωρίς το παρελθόν. Η γόνιμη «αντιδικία» ανάμεσα στο δοκιμασμένο και στο αδοκίμαστο είναι υγιής έκφραση της ζωής. Από αυτήν την αντιπαράθεση θα αναδυθούν οι αλλαγές που θα αποτελέσουν τη βάση για την ανανέωση της κοινωνίας. Η αλλαγή προάγει την ανθρώπινη ζωή σ’ όλα τα επίπεδα, η πρόοδος χαρίζει την αίσθηση της δημιουργίας και της συνέχειας, με την προϋπόθεση ότι στηρίζεται στη δοκιμασμένη εμπειρία του παρελθόντος και έχει αντλήσει από αυτήν τα ζωτικά της στοιχεία. · Μπορεί λοιπόν να συμβιβαστεί ο σεβασμός στην παράδοση με την ανάγκη της προόδου, μπορεί να συντεθεί δημιουργικά το παλιό με το νέο, η πείρα των μεγάλων με τον ενθουσιασμό και την ορμή των νέων. Μόνο έτσι μπορεί η μελλοντική δημιουργία να στηριχθεί σε σωστές και στέρεες βάσεις, που θα εγγυώνται την ανάπτυξη και την πρόοδο.

·  Απόψεις: «Το πρώτο σου χρέος, εχτελώντας τη θητεία σου στη ράτσα, είναι να νιώσεις μέσα σου όλους τους προγόνους».                                                                               Ν. Καζαντζάκης

·        «Μέσα σ’ αυτόν τον κόσμο της αύριο, της αύριο που ετοιμάζεται, ένα χρέος έχουμε: να κρατήσουμε την εθνική μας ταυτότητα. Όχι γιατί πρέπει να είμαστε υπερήφανοι, γιατί είμαστε μοναδικοί στον κόσμο, αλλά γιατί έχουμε την υποχρέωση και το δικαίωμα να μείνουμε αυτοί που είμαστε. Και έτσι θα μπορέσουμε να υπηρετήσουμε καλύτερα και τους άλλους και την ανθρωπότητα. Όποιος δεν υπηρετεί το έθνος, τον πολιτισμό του, την ιστορία του, αυτός δεν υπηρετεί ούτε την ανθρωπότητα…» Ε. Παπανούτσος

Νικηφόρου Λύτρα "Κάλαντα", 1872 (ιδιωτική συλλογή)