Λαϊκότητα - Λαϊκισμός

ΛΑΪΚΙΣΜΟΣ

Ορισμός:   κοινωνικό φαινόμενο κατά το οποίο προβάλλεται ως λαϊκό κάτι το οποίο είναι μόνον κατ’ επίφαση λαϊκό. Συχνά το λαϊκιστικό συγχέεται με το λαϊκό χωρίς όμως να έχει καμιά απολύτως σχέση μ’ αυτό.

Ιστορική αναδρομή:

·   Ο λαϊκισμός είναι φαινόμενο πολύ παλιό. Σχετίζεται με τους δημαγωγούς της αρχαίας Αθήνας, αλλά και οι δημαγωγοί όλων των εποχών χρησιμοποίησαν και χρησιμοποιούν ως σήμερα τις πρακτικές του. Απολυταρχικά καθεστώτα του 20ου αιώνα, όπως ο φασισμός και ο ναζισμός, μεταχειρίστηκαν τη λογική και τη γλωσσική του έκφραση, κρυπτοφασιστκά καθεστώτα χρησιμοποίησαν το λαϊκισμό ως ιδεολογικό έμβλημα και ως μέσο άσκησης της εξουσίας τους. Ο σύγχρονος λαϊκισμός αντανακλά τη γενικότερη κρίση και αποσύνθεση της κοινωνικής και πολιτικής ζωής.

Χαρακτηριστικά λαϊκισμού:

·     Η ύπαρξη απλουστευτικών διχοτομικών διακρίσεων, που αποθεώνουν τη λογική του άσπρου – μαύρου (καλό – κακό, προοδευτικό – συντηρητικό, προνομιούχοι – μη προνομιούχοι, φίλος – εχθρός…).

· Η προβολή του λαού ως άμεμπτου, αδιάφθορου, αθώου, αμέτοχου σε λανθασμένες ενέργειες ή επιλογές. Ο λαός είναι υπεράνω όλων, απυρόβλητος από κάθε κριτική.

·  Η ύπαρξη ενός χαρισματικού ηγέτη, ο οποίος περιβάλλει προστατευτικά τους οπαδούς μιας παράταξης, τα μέλη ενός κοινωνικού συνόλου και είναι υπεράνω κριτικής, έχοντας μια ειδική και αυθόρμητη σχέση με το λαϊκό αισθητήριο.

· Περιφρόνηση των θεσμών και ρήξη με το παρελθόν, αλλά και χρησιμοποίηση στοιχείων του παρελθόντος, όπου αυτό είναι συμφέρον.

Παραδείγματα λαϊκισμού – τομείς στους οποίους εμφανίζεται:

· πολιτική: τυπική μόνο αναγνώριση της εξουσίας του λαού, ενώ στην πραγματικότητα ο λαός είτε δε συμμετέχει είτε συμμετέχει περιορισμένα στην άσκηση εξουσίας, όταν δηλ. υπάρχει διάσταση ανάμεσα στις λέξεις που εκφράζουν τους όρους της κοινωνικής πραγματικότητας και στην ίδια την πραγματικότητα. Πρακτικά εκφράζεται με την επιβολή του χαρισματικού ηγέτη, που ό,τι λέει είναι και νόμος, με τη συνθηματική γλώσσα που δεν επιδέχεται αμφισβήτηση, με την προσπάθεια που κάνουν οι πολιτικοί να προσεγγίσουν το λαό δίνοντας την αίσθηση ότι είναι κομμάτι αυτού του λαού, ενώ η πραγματικότητα τους διαψεύδει περίτρανα.

·  πολιτισμός – τέχνη: ρήξη με το παρελθόν και το παρόν που στοχεύει στην «αναβάθμιση» του λαού, αλλά που τελικά επικεντρώνεται σε εκδηλώσεις οι οποίες πλασματικά αναπαριστούν ή επινοούν πολιτισμικά πρότυπα του παρελθόντος, συχνά νεκρά, σχηματοποιημένα ή εκχυδαϊσμένα.

·        Επίσης στην τέχνη το θέαμα λεηλατεί τόσο τη μεγάλη τέχνη όσο και τη λαϊκή. Ρίχνει την ποιότητα για να πιάσει το πλατύ κοινό και όλα τα γούστα (μαζική κουλτούρα). Η μαζική κουλτούρα συνδύασε το θέαμα με το όραμα του κέρδους σε ένα πλήθος από εκδηλώσεις της καθημερινής ζωής: διαγωνισμοί, κουπόνια, δώρα, καλλιστεία, φεστιβάλ τραγουδιού… Η βιομηχανοποίηση της τέχνης με σκοπό το κέρδος οδηγεί στον εκφυλισμό της  (σκληρότητα, γκροτέσκο, πορνό…).

·  εκπαίδευση: συνθήματα περί «ίσων ευκαιριών» στην εκπαίδευση και «δωρεάν» παιδεία.

·   αθλητισμός: ηρωοποίηση αθλητών, συνωστισμός στα γήπεδα, τυχερά παιχνίδια, υπερθέαμα διοργάνωσης των ολυμπιακών αγώνων…

Αίτια λαϊκισμού:

·   Η εκμετάλλευση από τους δημαγωγούς πολιτικούς της ευπιστίας του λαού και της ανάγκης που αυτός έχει για κάποιον ηγέτη.

·    Οι πολιτικές, κομματικές, οικονομικές ή άλλες σκοπιμότητες.

· Η παρουσίαση του λαϊκισμού ως δημοκρατικής κατάστασης, ενώ στην πραγματικότητα είναι αντιδημοκρατική.

· Το έλλειμμα δημοκρατικότητας και η προβληματική λειτουργία πολλών δημοκρατικών θεσμών.

·   Η ψυχολογία της μάζας που χαρακτηρίζεται από αδυναμίες και που πολλές φορές επιδιώκει την κολακεία.

·      Η ελλιπής λαϊκή συμμετοχή στη δημόσια ζωή.

·  Η έλλειψη παιδείας, το χαμηλό πνευματικό επίπεδο του λαού και η έλλειψη κριτικής ικανότητας.

·   Ο σύγχρονος τρόπος ζωής και η μαζοποίηση που χαρακτηρίζει την εποχή μας.

·      Τα αυξημένα κοινωνικά προβλήματα (ανεργία, βία, ανασφάλεια).

·  Η καταλυτική επίδραση των Μ. Μ. Ε., που επιβάλλουν πρότυπα ζωής και πολιτικούς ηγέτες.

Αποτελέσματα λαϊκισμού:

· Καλλιέργεια στο λαό μιας ψευδούς ιδεολογίας, πως τάχα έχει προτεραιότητα στα δημόσια πράγματα.

·  Παραπλάνηση λαού όταν συνεχώς τον επικαλούνται για τη νομιμοποίηση οποιασδήποτε πολιτικής και κοινωνικής εξουσίας

·      Νομιμοποίηση και συντήρηση του πατερναλισμού.

· Έλλειψη ουσιαστικής δημοκρατίας, παραμερισμός κάθε φωνής αφύπνισης της λαϊκής συνείδησης.

·      Υποκουλτούρα και εμπορευματοποίηση της συλλογικής ψυχής.

·      Εξουσία ινδαλμάτων (ποδοσφαιριστών, καλλιτεχνών…).

·        Προβολή απρόσωπης μάζας (ισοπεδωτική νοοτροπία).

·       Ετεροπροσδιορισμός της λαϊκής έκφρασης.

·  Πολιτιστική υποβάθμιση του λαού και διατήρησή του στο περιθώριο των πολιτικών εξελίξεων που, κάτω από ορισμένες συνθήκες, μπορεί να οδηγήσει στο φασισμό.

·                  Ευτελισμός και του ίδιου του          πολιτικού, αφού χρησιμοποιεί τρόπους που          τον υποβαθμίζουν και τον γελοιοποιούν.

Τρόποι αντιμετώπισης του λαϊκισμού:

·    Ανθρωπιστική και ολοκληρωμένη παιδεία, που θα οξύνει την κριτική ικανότητα, θα ενεργοποιήσει τη σκέψη και θα δημιουργήσει αντιστάσεις στις λαϊκιστικές επιθέσεις.

·    Καλλιέργεια της πραγματικής λαϊκής συνείδησης μέσα από παραδοσιακά και όχι μόνον πρότυπα και σχήματα.

·    Δραστηριοποίηση των πνευματικών ανθρώπων, ώστε να ενημερώνεται ο λαός και να μάθει να ξεχωρίζει το λαϊκό από το ψευδεπίγραφα λαϊκό. Επίσης οι πνευματικοί άνθρωποι πρέπει να εκλαϊκεύουν τη γνώση, ώστε να συμβάλλουν στην αναβάθμιση της πνευματικής στάθμης του λαού.

·    Αξιοκρατία και ενίσχυση των δημοκρατικών διαδικασιών, ώστε να μην αφήνεται ανοιχτός δρόμος στους λαοπλάνους πολιτικούς.

·        Μια γνώμη: «…Ο λαός δεν έχει κανέναν ουσιαστικό λόγο… αν και εξυμνείται ως πάνσοφος, πάγκαλος, πανάρετος…. Η ισότητα δεν αποτελεί παρά ισοπέδωση προς τα κάτω, επικράτηση των μέτριων και των ανίκανων, αναθεματισμό κάθε προσπάθειας για βελτίωση…. Γλωσσικά, για το λαϊκισμό λαϊκή γλώσσα σημαίνει ένα ά – μορφο , ά – σχημο, ά – χαρο, ιδίωμα, βαρβαρικό και ψευδοεπιστημονικό, αγοραίο και αγροίκο, όπου η γλωσσική φτώχεια είναι ευθέως ανάλογη με τη φτώχεια της φύσης… Ο λαϊκισμός καλλιεργεί τον τυφλό φανατισμό, μισαλλοδοξία, ρατσισμό, χωρίζοντας την κοινωνία σε δικούς και εχθρούς, άσπρους και μαύρους, άσπιλους και βδελυρούς…. Ο λαϊκισμός δεν κάνει τίποτα άλλο από το να ιδιοποιείται τις προοδευτικές ιδέες που ταχύτατα τις διασύρει και τις διαβάλλει, αφού ούτε μπορεί ούτε θέλει να τις κάνει πράξη… Λαϊκή κυριαρχία σημαίνει παγκυριαρχία του αρχηγού…».                                                                                  Μ.Πλωρίτης