Το γέλιο στη ζωή μας

Ξεκαρδιστείτε, κάνει καλό! Μόλις την τελευταία εικοσαετία οι επιστήμονες καταδέχθηκαν να ασχοληθούν μαζί του και τελικά διαπίστωσαν ότι το γέλιο είναι δώρο ζωής. Γι' αυτό τού αφιέρωσαν μία ημέρα του χρόνου, την Πρωτομαγιά. Εμείς όμως θα πρέπει να του αφιερώνουμε όλες τις ημέρες, γιατί «μία ημέρα χωρίς γέλιο είναι μία χαμένη ημέρα». 
       ( ΙΩΑΝΝΑ ΣΟΥΦΛΕΡΗ, εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ, 1/5/2005)

    Οι άνθρωποι παίρνουμε συχνά ως δεδομένα αυτά που έχουμε και δεν τα εκτιμούμε παρά μόνον αφού τα χάσουμε. Προσωπικώς δεν θα ευχόμουν σε κανέναν να χάσει το γέλιο του, και το σημερινό άρθρο φιλοδοξεί να μας κάνει για μια φορά να εκτιμήσουμε (ή, αν προτιμάτε, να εκτιμήσουμε περισσότερο) το δώρο με το οποίο μας προίκισε η εξελικτική διαδικασία. Το γέλιο, από το χαμόγελο ως το τρανταχτό ξεκάρδισμα, είναι κομμάτι του συναισθηματικού κόσμου μας και μας χαρακτηρίζει: θυμόμαστε ευχάριστα ένα χαμογελαστό πρόσωπο, αντιλαμβανόμαστε πότε ένα γέλιο είναι ειλικρινές ή απλή μυϊκή σύσπαση και αντιδρούμε αναλόγως, διατηρούμε ζωντανό στα αφτιά μας το τρανταχτό γέλιο ενός αγαπημένου προσώπου που είναι μακριά κτλ. Το αναπόσπαστο του γέλιου από τη ζωή μας έκανε να ασχοληθούν μαζί του φιλόσοφοι, καλλιτέχνες και λογοτέχνες και μάλιστα από αρχαιοτάτων χρόνων. Παραδόξως αυτοί που το αγνόησαν εντελώς και επί μακρόν ήταν οι επιστήμονες, οι οποίοι μόλις την τελευταία εικοσαετία καταδέχθηκαν να ασχοληθούν μαζί του. Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Γέλιου, η οποία εφέτος συμπίπτει με το ορθόδοξο Πάσχα, σας μεταφέρουμε τα ευρήματα των επιστημόνων και σας προτρέπουμε να αξιοποιήσετε αυτό το δώρο ζωής. Γιατί, αν και δεν διεκδικούμε την πατρότητα της φράσης, πιστεύουμε ακράδαντα πως «μία ημέρα χωρίς γέλιο είναι μία χαμένη ημέρα».         Γιατί το γέλιο είναι φάρμακο Είναι βέβαιον ότι εμπειρικά γνωρίζουμε όλοι πολλά πράγματα για το γέλιο και δεν χρειαζόμαστε τους επιστήμονες για να τα μάθουμε! Για παράδειγμα, ξέρουμε πως μπορεί να γελάσουμε με ένα αστείο αλλά δεν γελάμε όταν το αναλύουμε. Ομοίως, όλοι όσοι απολαμβάνουμε για εκατοστή φορά τον Λάμπρο Κωνσταντάρα ως Μαυρογυαλούρο ή τη Γεωργία Βασιλειάδου ως Θεία εξ Αμερικής ξέρουμε ότι μπορούμε να γελάσουμε πολλές φορές με το ίδιο ακριβώς αστείο. Ξέρουμε επίσης ότι όταν γελάμε τρανταχτά και για πολλή ώρα κρατάμε την κοιλιά μας και αν δεν καθήσουμε αισθανόμαστε πως θα πέσουμε. Και ακόμη ξέρουμε ότι το δικό μας γέλιο παρασύρει τον διπλανό μας και πως συλλογικά μπορεί να πάθουμε κρίση γέλιου, «μπα σε καλό μας!». Και βέβαια δεν χρειάζεται να μας πει κανείς για τη δύναμη του γέλιου στον έρωτα αφού δεν υπάρχει γυναίκα που να μη δηλώνει πως αγάπησε τον άνδρα που την έκανε να γελά.
      Τα παραπάνω και πολύ περισσότερα μπορεί να μας τα πει οποιοσδήποτε έχει ζήσει μερικά χρόνια σε αυτόν τον πλανήτη και έχει αφιερώσει λίγο από τον χρόνο του στο να τα σκεφθεί. Τι καινούργιο έχουν λοιπόν να μας πουν οι επιστήμονες; Τα τελευταία χρόνια, με τη βοήθεια των προηγμένων απεικονιστικών μεθόδων του εγκεφάλου, καθώς και με κλασικό πειραματισμό, οι επιστήμονες έμαθαν πολλά για τη φυσιολογία του γέλιου και μπορούν να μας εξηγήσουν τα «γιατί» των παρατηρήσεών μας.
      Ας πάρουμε λοιπόν τα πράγματα από την αρχή: Πότε και γιατί γελάμε άραγε; Γελάμε, λένε οι επιστήμονες, όταν ένα ερέθισμα φθάσει σε συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου (φαντάζομαι πως δεν αμφιβάλλει κανείς ότι το γέλιο γεννιέται στον εγκέφαλο...). Πρακτικά το ερέθισμα μπορεί να είναι αισθητηριακό (το γαργαλητό), χημικό (το πρωτοξείδιο του αζώτου δεν έχει ονομαστεί τυχαία «το αέριο του γέλιου») ή πνευματικό (το χιούμορ). Εξελικτικά το γαργαλητό θα πρέπει να υπήρξε η πρώτη αιτία γέλιου του πρωτόγονου ανθρώπου. Σε αυτή την άποψη συνηγορεί το γεγονός ότι και τα άλλα πρωτεύοντα θηλαστικά (πίθηκοι, χιμπατζήδες) αντιδρούν γελώντας στο «γκίλι γκίλι», που είναι εξάλλου ένας βέβαιος τρόπος να κάνουμε τα πολύ νεαρά μωρά να ξεκαρδιστούν στα γέλια. Αυτό που προκαλεί το γέλιο από το γαργαλητό είναι η αντίδραση του οργανισμού σε ένα ασυνήθιστο αισθητηριακό ερέθισμα. Δεν είναι τυχαίο που οι μασχάλες και οι πατούσες των ποδιών είναι τα σημεία του σώματος από όπου προκύπτει το περισσότερο γέλιο εκ γαργαλητού: όπως και τα πλευρά μας, πρόκειται για περιοχές προστατευμένες που σπανίως έρχονται σε επαφή με εξωτερικά ερεθίσματα. 
     Γιατί όμως να προκαλείται γέλιο από ένα ασυνήθιστο εξωτερικό ερέθισμα; Δεν θα ήταν λογικότερο να προκαλείται φόβος; Οι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι εξελικτικά το γέλιο γεννήθηκε ως αντίδραση του οργανισμού σε έναν κίνδυνο, ήταν μία από τις εκφράσεις του φόβου που δημιουργούσε η έκπληξη και ίσως να ήταν ένας τρόπος να ειδοποιηθούν οι γύρω. Αλλωστε αυτός ο επικοινωνιακός χαρακτήρας του γέλιου είναι εξίσου αρχέγονος. Οι ανθρωπολόγοι θεωρούν ότι μια ιστορία σαν την παρακάτω δεν πρέπει να απέχει πολύ από την πραγματικότητα: μια ομάδα πρωτογόνων κάθεται γύρω από τη φωτιά. Ξαφνικά ένας θόρυβος ακούγεται από τους θάμνους και όλοι παγώνουν. Ο τολμηρότερος σηκώνεται, βαδίζει με προφύλαξη προς το σημείο από όπου ακούγεται ο θόρυβος και κρατώντας την ανάσα του σπρώχνει με δύναμη τα κλαδιά. Αντί για θηρίο, όλη η ομάδα βλέπει έναν ακίνδυνο σκίουρο να ροκανίζει το βελανίδι του και... ξεσπά στα γέλια. Πρόκειται για γέλια ανακούφισης αλλά και γέλια που φέρνουν τα μέλη της ομάδας πιο κοντά. 
      Η ανακούφιση παραμένει ακόμη και σήμερα ένας από τους τρεις λόγους για τους οποίους γελάμε ύστερα από πνευματική διέγερση. Σύμφωνα με τις υπάρχουσες θεωρίες, οι άλλοι δύο είναι το αίσθημα της ανωτερότητας (μας φαίνεται τόσο ανόητος ο Γκιωνάκης όταν ως γκαρσόνι επαναλαμβάνει το ζωτικό γι' αυτόν ερώτημα «πορτοκαλάδα από πορτοκάλι;» που ξεκαρδιζόμαστε στα γέλια· για τον ίδιο λόγο γελάμε με ανέκδοτα με ξανθές, Ποντίους και άλλα ρατσιστικά αστεία) και οι εκτός τόπου και χρόνου καταστάσεις, όπως πρώτος παρατήρησε ο Αριστοτέλης. Οσο για τη «συνδετική» ικανότητα του γέλιου, ποιος θα μπορούσε να την αμφισβητήσει; Υπάρχει άνθρωπος που δεν αισθάνθηκε να επικοινωνεί και να γνωρίζει τον μέχρι προ ολίγων στιγμών άγνωστο συνδαιτυμόνα ή συνταξιδιώτη ή περαστικό με τον οποίο μοιράστηκε το ίδιο γέλιο; 
     Εκτός από την αισθητηριακή και την πνευματική, γέλιο προκαλείται και από τη χημική διέγερση και ειδικότερα από την εισπνοή του πρωτοξειδίου του αζώτου. Αν και η γελωτοποιός δράση του ανακαλύφθηκε πριν από δύο αιώνες, μόλις πρόσφατα οι επιστήμονες μπόρεσαν να εντοπίσουν το σημείο του εγκεφάλου στο οποίο καταλήγει η δράση του πρόκειται για το μεταιχμιακό σύστημα, μία από τις πλέον αρχέγονες περιοχές του εγκεφάλου όπου εδράζουν τα συναισθήματα. Παραλύοντας το νευρικό κύκλωμα του μεταιχμιακού συστήματος το πρωτοξείδιο του αζώτου αναστέλλει τις αναστολές μας και μας κάνει να γελάμε με τα πάντα. Μελετώντας άτομα υπό την επίδραση του πρωτοξειδίου του αζώτου καθώς και άτομα τα οποία ύστερα από εγκεφαλικούς τραυματισμούς είχαν χάσει την ικανότητα να αντιλαμβάνονται τα αστεία ή ακόμη και την ικανότητα να γελούν, οι επιστήμονες έμαθαν πολλά για τη φυσιολογία του γέλιου. Γνωρίζουμε λοιπόν σήμερα ότι το μεταιχμιακό σύστημα αποτελεί κομβικό σημείο για την «παραγωγή» του γέλιου. Ανεξάρτητα από το είδος της διέγερσης (η οποία μπορεί να ενεργοποιεί διαφορετικά σημεία του εγκεφάλου), όλα τα νευρωνικά κυκλώματα φθάνουν κάποια στιγμή στο μεταιχμιακό σύστημα το οποίο «αποφασίζει» για την ταυτότητα του γέλιου μας (έντονο, διακριτικό, ξεκαρδιστικό...). Και όταν οι εγκεφαλικές διεργασίες ολοκληρωθούν (σε δευτερόλεπτα), το γέλιο καταλαμβάνει ολόκληρο το σώμα: το «χα, χα, χα» συνοδεύεται από σύσπαση των ζυγωματικών μυών (τέτοια που δύσκολα μπορούμε να μιμηθούμε όταν προσποιούμαστε πως γελάμε...), ο καρδιακός παλμός αυξάνεται, οι αναπνοές ενισχύονται, το διάφραγμα και οι κοιλιακοί μύες συσπώνται (εξ ου και ο πόνος στην κοιλιά όταν εμείς οι αγύμναστοι γελάμε επί μακρόν), οι σκελετικοί μύες χαλαρώνουν (μαζί τους και ο μέγας γλουτιαίος, πράγμα που μας αναγκάζει να καθήσουμε γιατί δεν μπορούμε να διατηρήσουμε την όρθια στάση) και ομοίως χαλαρώνουν και οι σφιγκτήρες (η έκφραση «κατ... από τα γέλια» δεν είναι τυχαία...). 
     Εκτός από τις παραπάνω διεργασίες, των οποίων τα αποτελέσματα στον οργανισμό είναι αντίστοιχα με αυτά της αεροβικής άσκησης (20 δευτερόλεπτα γέλιου είναι για την καρδιά σαν τρία λεπτά γρήγορου βάδην) ή της γιόγκα (οι αναπνοές του γέλιου είναι εξίσου βαθιές και αποτελεσματικές στην ανταλλαγή αερίων), το γέλιο διώχνει το συσσωρευμένο στρες, όπως θα έχουν σίγουρα βιώσει όσοι έζησαν κρίση γέλιου σε κηδεία. Σύμφωνα με πρόσφατα ευρήματα, μια σειρά γεγονότα λαμβάνουν χώρα στον εγκέφαλο ώστε να νιώσουμε χαλαρωμένοι ύστερα από ένα καλό γέλιο: αρχικώς εκλύονται κατεχολαμίνες, νευροδιαβιβαστές που συνήθως απελευθερώνονται προκειμένου να επιτρέψουν στον οργανισμό να αντιδράσει άμεσα σε έναν πιθανό κίνδυνο. Οι κατεχολαμίνες αυξάνουν την παροχή οξυγόνου στον εγκέφαλο και στους μυς, μειώνουν το αίσθημα της κούρασης και δημιουργούν ένα αίσθημα ευφορίας. Το αίσθημα της ευφορίας μας προδιαθέτει να ξαναγελάσουμε και όταν γελάμε συχνά αυξάνεται η παραγωγή ενδορφινών, φυσικών μορφινών οι οποίες έχουν αναλγητική και χαλαρωτική δράση. Επιπροσθέτως το γέλιο δραστηριοποιεί το αυτόνομο παρασυμπαθητικό νευρικό σύστημα το οποίο ελέγχει μια πληθώρα λειτουργιών του οργανισμού, από την αναπνοή και την πέψη ως την κυκλοφορία του αίματος και την αρτηριακή πίεση. Ετσι η πέψη γίνεται αποτελεσματικότερη, ο καρδιακός παλμός μειώνεται και μαζί πέφτει και η αρτηριακή πίεση. Και σαν να μην ήταν ήδη αρκετά τα παραπάνω, το γέλιο καλυτερεύει την ερωτική ζωή των ανδρών, αφού όπως και το Viagra (το χάπι κατά της στυτικής δυσλειτουργίας) προκαλεί μέσω της ενεργοποίησης του παρασυμπαθητικού τη διαστολή των αρτηριών που τροφοδοτούν με αίμα τα γεννητικά όργανα... 
    Οι αναλγητικές και θεραπευτικές ιδιότητες του γέλιου αξιοποιούνται ήδη: παιδιά που αναρρώνουν σε νοσοκομεία και υποβάλλονται σε χημειοθεραπείες ανταποκρίνονται καλύτερα στην αγωγή και καταναλώνουν λιγότερα αναλγητικά όταν καθημερινά ψυχαγωγούνται από κλόουν και βλέπουν αστείες ταινίες. Οπως εξηγεί ο Αλέξανδρος Λουπασάκης, γιατρός Βελονισμού και Ολιστικής Θεραπευτικής, συγγραφέας του βιβλίου «Γέλιο, η καλύτερη θεραπεία»: «Το γέλιο από μόνο του δεν μπορεί να θεραπεύσει την αλλεργία ή την περιαρθρίτιδα του ώμου αλλά μπορεί να αποτελέσει τον φιλοσοφικό άξονα της θετικότητας, της αισιοδοξίας και της θετικής σκέψης. Είναι άλλο να πεις "πονάει ο ώμος μου" και άλλο να πεις "πονάει ο ώμος μου ακόμη". Στην πρώτη περίπτωση αποδέχεσαι ένα γεγονός, στη δεύτερη αποδέχεσαι πως είναι ένα περαστικό γεγονός και είσαι έτοιμος να το αντιμετωπίσεις». 
      Πρακτικά λοιπόν και επειδή είναι βέβαιον πως όλοι μας κάτι έχουμε να αντιμετωπίσουμε, ας έχουμε σε πρώτη ζήτηση έναν Ψαθά ή έναν Τσιφόρο, ας συντονιζόμαστε συχνά με έναν Αυλωνίτη ή μια Βασιλειάδου και ας γελάμε με όσα νομίζουμε πως μας δυσκολεύουν τη ζωή (γιατί, παραδεχθείτε το, λίγα είναι εκείνα τα πράγματα για τα οποία αξίζει κανείς να στενοχωρηθεί). Και ας θυμόμαστε πως δεν γελάμε λιγότερο επειδή γερνάμε αλλά γερνάμε επειδή δεν γελάμε... 

 Αυτό το ξέρατε; 
* Κατά μέσον όρο, ένας ενήλικος γελά περί τις 6.205 φορές τον χρόνο. Αυτό σημαίνει περί τις 17 φορές την ημέρα. Δεν είναι πολύ: τα παιδιά γελούν κατά μέσον όρο 40 φορές την ημέρα! 
 * Φυσικά κάθε ηλικία γελά με διαφορετικά αστεία: τα παιδιά με τις εκπλήξεις που στην ηλικία τους είναι πολλές, οι έφηβοι με τα θέματα-ταμπού και με τη σάτιρα των γονέων και διδασκάλων και οι ενήλικοι με τα λεκτικά παιχνίδια, τη σάτιρα και αν είμαστε αρκούντως ώριμοι με τον ίδιο μας τον εαυτό. 
 * Κάθε φορά που γελάμε μπορούμε ως και να τριπλασιάσουμε τα ποσά των αερίων της αναπνοής που ανταλλάσσουμε. 
 * Ενας άνδρας που γελά τρανταχτά εκπνέει τον αέρα από τους πνεύμονές τους με ταχύτητα που αγγίζει τα 100 χιλιόμετρα ανά ώρα. 
 * Η διάρκεια ενός «χα» ή «χι» ή «χο» δεν ξεπερνά το ένα δέκατο έκτο του δευτερολέπτου. 
 * Η παρέα δεν είναι απαραίτητη για να γελάσουμε, έχει όμως διαπιστωθεί ότι γελάμε περισσότερο με το ίδιο αστείο αν γίνεται παρουσία άλλων. Επίσης γελάμε κατά μέσον όρο 30 φορές περισσότερο με παρέα σε σχέση με τις μοναχικές στιγμές μας. 
 * Το γέλιο δεν είναι ανθρώπινο προνόμιο: γελούν τα εξαδέλφια μας οι πίθηκοι αλλά και τα τρωκτικά. (Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν γελούν άλλα είδη αλλά πως οι επιστήμονες δεν έχουν διερευνήσει το φαινόμενο.) 
 * Αυτό πάντως που είναι ανθρώπινο προνόμιο είναι το πολλαπλό γέλιο: μπορούμε να κάνουμε «χα, χα, χα» επειδή είμαστε δίποδα και οι χορδές μας έχουν διαμορφωθεί κατάλληλα. Οι πίθηκοι περιορίζονται σε ένα «χα». 
 * Ανθρώπινο προνόμιο είναι επίσης οι διαφορετικές χρήσεις του γέλιου: μόνο ο Homo sapiens μπορεί να γελάσει επιθετικά, σαρκαστικά, ερωτικά, φιλικά, αμυντικά (για να διώξει το στρες). 
 * Επιδημία γέλιου σημειώθηκε το 1962 στην Τανζανία και διήρκεσε δυόμισι χρόνια. Περίπου χίλιες νεαρές γυναίκες «μολύνθηκαν» κατά τη διάρκεια της επιδημίας και το θέμα λύθηκε με καραντίνα των «γελαστών» χωριών. 
Το χρονικό της επιδημίας καταγράφηκε σε ιατρικές επιθεωρήσεις. 

ΔΙΑΒΑΣΤΕ κι εδώ Γιατί το γέλιο είναι τόσο μεταδοτικό;
                     κι εδώ Το γέλιο είναι ο εσωτερικός μας γιατρός
                     κι εδώ για την παγκόσμια ημέρα γέλιου
                     κι εδώ δέκα λόγους για τους οποίους το γέλιο κάνει καλό