Επιστήμη - Μόρφωση - Ηθική

ΕΠΙΣΤΗΜΗ – ΜΟΡΦΩΣΗ – ΗΘΙΚΗ

            Ορισμοί:

 Επιστήμη: Έρευνα των φυσικών και κοινωνικών φαινομένων και προσπάθεια διατύπωσης νόμων που διέπουν τη λειτουργία τους. Η έρευνα αυτή διακρίνεται για συστηματικότητα, τη μεθοδικότητα της, ενώ οι γνώσεις που εξάγονται από την έρευνα αυτή, και που οδηγούν αργότερα στη διατύπωση γενικεύσεων, χαρακτηρίζονται για τον υψηλό βαθμό αντικειμενικότητας και προσέγγισης της αλήθειας. (επίσταμαι = γνωρίζω καλά)

Προσφορά επιστήμης:

•  βελτίωση συνθηκών εργασίας

•  αύξηση μέσου όρου ζωής, περιορισμός θνησιμότητας

•  αύξηση ελεύθερου χρόνου

•  βελτίωση διατροφής

•  αύξηση παραγωγής και παραγωγικότητας

•  κατάργηση αποστάσεων με τη διεύρυνση των επικοινωνιακών και συγκοινωνιακών δυνατοτήτων

•  ικανοποίηση της ανάγκης του ανθρώπου για μάθηση

•  απαντήσεις σε βασικά θεμελιώδη ερωτήματα και προβλήματα του ανθρώπου

•  καταπολέμηση φόβου, αμάθειας, μοιρολατρίας και σκοταδισμού

•  αύξηση αυτοπεποίθησης και αυτογνωσίας ανθρώπου

• ώθηση σε κάθε μορφή τέχνης

  Μόρφωση:  Η αρμονική συνύπαρξη ψυχικών και πνευματικών ικανοτήτων της ανθρώπινης ύπαρξης.  (μορφώ = διαμορφώνω, σχηματίζω, διαπλάθω)

 Σημασία μόρφωσης:

•  πνευματική και ψυχική καλλιέργεια

•  ανάπτυξη κρίσης, φαντασίας και προβληματισμού

• ευαισθητοποίηση ατόμου απέναντι σε προβλήματα που απειλούν τη ζωή του σύγχρονου ανθρώπου

• ποιοτική αναβάθμιση ανθρώπινης ζωής

• καλλιέργεια ανώτερων ιδανικών

• διεύρυνση πνευματικών οριζόντων και εξανθρωπισμός ανθρώπου

• επίτευξη κοινωνικής και ατομικής αρμονίας 

Ηθική:   Σύνολο κανόνων που ρυθμίζουν τη συμπεριφορά του ατόμου και κρίνουν τις πράξεις του.

Σημασία ηθικής:

      •  προσανατολίζει τον άνθρωπο προς το αγαθό

      •  οριοθετεί και ελέγχει την ανθρώπινη             συμπεριφορά

      •  στηρίζει τη δικαιοσύνη 

• εξευγενίζει τον άνθρωπο
• θεμελιώνει την αλληλεγγύη και τον αυτοσεβασμό ως απαραίτητα κοινωνικά εφόδια

Ηθικά εφόδια επιστήμονα:

•  Συναίσθηση ευθύνης:

α) απέναντι στην επιστήμη: κατάρτιση, ενημέρωση, άσκηση στην αρετή και προαγωγή  της, κατάκτηση της αλήθειας

β)  απέναντι στην κοινωνία:  στράτευση στον κοινωνικό αγώνα, κοινωνικός δέκτης προβλημάτων

γ) απέναντι στην ηθική:  σωστή και ολοκληρωμένη προσωπικότητα, άσκηση αρετής

δ) απέναντι στην εποχή μας: υπεύθυνη αντιμετώπιση των προβλημάτων, συλλογική προσπάθεια, εποικοδομητική κριτική, ανθρώπινη πορεία

•  εντιμότητα, αμεροληψία, θάρρος

•  ακεραιότητα χαρακτήρα

•  αυτογνωσία, αυτοκυριαρχία, ταπεινοφροσύνη, τιμιότητα, ειλικρίνεια, μετριοπάθεια

•  πίστη σε υψηλά ιδανικά: αγάπη για την πατρίδα, τη δημοκρατία,        την ειρήνη, σεβασμό και υπακοή στους νόμους

•  πίστη σε ανθρωπιστικά ιδανικά: αγάπη προς το συνάνθρωπο, δικαιοσύνη, σεβασμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, ελευθερία (ατομική, κοινωνική, πολιτική, εθνική)

•  αφιλοχρηματία, σύνεση και περίσκεψη

             Η επιστήμη σήμερα:

•  Παρατηρείται αποσυσχέτιση επιστημονικής ηθικής από την ηθική της κοινωνικής ευθύνης του επιστήμονα. Η σχέση επιστήμης – ηθικής – ανθρωπισμού, που μέχρι πρόσφατα θεωρούνταν ακλόνητη, έχει αμετάκλητα χάσει τη σημασία της ακόμη και για τους προοδευτικούς και έντιμους επιστήμονες. Οι σκοποί και οι επιδιώξεις της επιστήμης και της κοινωνίας πιστεύεται ότι τώρα έχουν χωριστεί και έχουν έρθει σε κατάσταση ανεπανόρθωτης σύγκρουσης. Επομένως, το θέμα δεν είναι προσωπικό, δηλαδή αν ένας επιστημονικά μορφωμένος άνθρωπος είναι και ηθικός, αλλά εάν η επιστημονική γνωστική διαδικασία έχει αποξενωθεί από τις ηθικές ανθρωπιστικές αξίες.

Επικρίσεις εναντίον της επιστήμης για:

•  την επιβάρυνση του φυσικού περιβάλλοντος

•  την καλλιέργεια της παντοδυναμίας και της αλαζονείας

•  την αύξηση του άγχους και της αβεβαιότητας για το μέλλον του ανθρώπου

•  την αποξένωση του ανθρώπου τόσο από τον εαυτό του όσο και από τους συνανθρώπους του

•  την απειλή ενός πυρηνικού ολοκαυτώματος

•  τη μονομέρεια, την έλλειψη σφαιρικής θεώρησης των πραγμάτων, που έφερε τόσο η εξειδίκευση όσο και η διάσπαση των γνώσεων

•  την υποταγή της επιστήμης σε ιδιοτελείς σκοπούς (πολιτικούς, οικονομικούς…)

   Αν οι Γερμανοί επιστήμονες κατά το 2ο παγκόσμιο πόλεμο στο όνομα της προώθησης της επιστημονικής γνώσης έκαναν πειράματα σε μελλοθάνατους κρατούμενους των στρατοπέδων συγκέντρωσης και η ιστορία τους έκρινε ως ηθικά απαράδεκτους, το ίδιο ανήθικοι μπορούν να χαρακτηριστούν και οι επιστήμονες που σήμερα εξοπλίζουν με προηγμένης τεχνολογίας όπλα αυταρχικά καθεστώτα και αυτοί που αναλαμβάνουν να αφαιρέσουν ανθρώπινα όργανα για μεταμόσχευση έναντι παχυλών αμοιβών και αυτοί που συγκατατίθενται στην παρασκευή και κυκλοφορία φαρμάκων που εκ των υστέρων αποδεικνύεται δολοφονική η χρήση τους. Τα

παραδείγματα που μπορεί να αναφέρει κανείς είναι απειράριθμα. Όσα αναφέρθηκαν αποτελούν ένα ελάχιστο δείγμα όσων εμπειρικά επιβεβαιώνουν την ηθική εξαχρείωση της σύγχρονης επιστήμης και των φορέων της.
Αίτια ηθικής κρίσης επιστήμης:

•  η εξειδίκευση που προκαλεί πνευματική στειρότητα, μονομέρεια και αποστασιοποίηση του επιστήμονα από την κοινωνική δυναμική

•  η επαγγελματοποίηση του κοινωνικού λειτουργήματος του επιστήμονα που διαφοροποιεί το περιεχόμενο της επαγγελματικής ηθικής από την ηθική της κοινωνικής ευθύνης καθιστώντας τη σχέση τους διαζευκτική και αλληλοαποκλειόμενη

•  ο στείρος επιστημονισμός και οι απόψεις που ιδεολογικοποιούν την ανευθυνότητα του επιστήμονα. Σύμφωνα μ’ αυτήν την κυρίαρχη αντίληψη, στη λογική δεν υπάρχει ηθική, άρα και στην επιστήμη δεν υπάρχει ηθική αξιολόγηση, «καλό» και «κακό», παρά μόνο η λογική ερμηνεία. Αυτή λοιπόν η υψηλή «αντικειμενικότητα» της επιστήμης κόβει κάθε δεσμό με ηθικές αξιολογικές κρίσεις και πολιτιστικές παραδόσεις, πολιτικές τοποθετήσεις και θέτει υπό κρίση την ίδια τη ζωή, αφού κινείται στην περιφέρειά της

•  το τεχνοκρατικό πνεύμα που απολυτοποιεί το ρόλο της επιστήμης και θεωρεί τον επιστήμονα απλό προμηθευτή αντικειμενικής επιστημονικής γνώσης για την επίτευξη στόχων, που καθορίζονται όχι από τον ίδιο, αλλά από εκείνους που σε αντάλλαγμα αυτής της γνώσης του παρέχουν τα μέσα συντήρησης

 •  η υποτίμηση των επιστημών του ανθρώπου και η υπερτίμηση των φυσικών επιστημών εξαιτίας της στενότερης σύνδεσης των δεύτερων με την παραγωγική διαδικασία και του γεγονότος ότι οι θετικές επιστήμες έχουν καταστεί η άμεση παραγωγική δύναμη, παγιοποιεί την τεχνητή διαίρεση των επιστημών σε θεωρητικές και θετικές, απογυμνώνοντας τις δεύτερες από τον ανθρώπινο πυρήνα τους

•  η αλλοτρίωση της επιστήμης, αφού τα πορίσματα των επιστημών γίνονται κτήμα μιας μικρής ομάδας επιστημόνων που ολοένα ξεκόβεται από το υπόλοιπο κοινωνικό σύνολο, με αποτέλεσμα ευρύτατα σύνολα ανθρώπων να παραμένουν ακόμη στα σκοτάδι της άγνοιας, της αμάθειας και της πρόληψης. Είναι προφανές ότι ούτε οι επιστήμες μπορούν να διαδραματίσουν τον κοινωνικό τους ρόλο, ούτε οι επιστήμονες να σταθούν στο ύψος των περιστάσεων, από τη στιγμή που δεν ανήκουν στο κοινωνικό σύνολο, αλλά βρίσκονται στα χέρια μιας μικρής μειοψηφίας που τις χρησιμοποιεί για τα δικά της συμφέροντα

•  το υλιστικό πνεύμα της εποχής μας, που επιτάσσει την κερδοθηρία ως υψηλότερη αξία της ζωής, καθορίζει και οριοθετεί την ηθική υπόσταση του επιστήμονα, για τον οποίο συχνά η επιδίωξη των προσωπικών στόχων: επαγγελματική ανέλιξη, σταδιοδρομία, αποθησαυρισμός, δε συμπορεύεται με την τήρηση ηθικών αρχών

Απόψεις:

•    «Πάσα επιστήμη χωριζομένη δικαιοσύνης και της άλλης αρετής, πανουργία ου σοφία εστί»                                           (Πλάτων)                                                                                                               

  •   «Ο επιστήμονας έχει χρέος να ορθώσει το πνευματικό και ηθικό του ανάστημα στα οικονομικά ή πολιτικά συμφέροντα που χρησιμοποιούν τις επιστημονικές κατακτήσεις για ιδιοτελείς σκοπούς. Επίσης, ο επιστήμονας με το κύρος του, το γόητρο, την προσωπικότητα του μπορεί να ασκήσει κριτική στις παρεκβάσεις της πολιτικής εξουσίας που υπονομεύουν τα δικαιώματα του ανθρώπου και του πολίτη. Τα παραδείγματα των Αϊνστάιν, Οπενχάιμερ, Ζαχάρωφ, Σβάιτσερ, Ράσσελ δείχνουν το δρόμο και στους άλλους επιστήμονες».