ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΕΧΝΗ - ΜΝΗΜΕΙΑ- ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΧΩΡΟΙ - ΜΑΡΜΑΡΑ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΕΧΝΗ - ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΧΩΡΟΙ- ΜΝΗΜΕΙΑ

Εισαγωγικά στοιχεία: Η αρχαία ελληνική τέχνη αποτελεί σταθμό στην παγκόσμια πνευματική δημιουργία. Η αρμονία, η τάξη και το μέτρο που διέπουν τη φύση, αφομοιώθηκαν απ’ τον ανθρώπινο νου και εκφράστηκαν με τέλειο τρόπο από τα ανθρώπινα χέρια μέσα από τον πηλό, το μάρμαρο και τα μέταλλα.

·     Η αρχαία ελληνική τέχνη πλάστηκε στα μέτρα του ανθρώπου, εκφράζοντας τους ανθρώπινους πόθους, την τάση για ολοένα ανώτερες πνευματικές κατακτήσεις, την αγάπη για τον ίδιο τον άνθρωπο και τη ζωή σ’ όλες τις μορφές της. Δεν υπάρχουν στην αρχαία ελληνική τέχνη ογκώδη και άκαμπτα καλλιτεχνήματα, πράγμα που δείχνει ότι ο Έλληνας δε φοβόταν κανέναν και δεν υπέκυπτε μπροστά σε δυνάμεις έξω από αυτόν. Η ελληνική τέχνη δεν εκφράζει δουλοπρέπεια, αλλά φιλελευθερισμό.

·        Στα ρωμαϊκά χρόνια οι Έλληνες δεν μπόρεσαν να δεχθούν τη ρωμαϊκή καταπίεση και μολονότι υπόδουλοι, επηρέασαν άμεσα και βαθιά τα ρωμαϊκά ήθη με μόνο όπλο την πίστη στην τέχνη τους και στον πλούσιο πολιτισμό τους γενικότερα, αναγκάζοντας τους Ρωμαίους να μιμηθούν και να υιοθετήσουν την πολιτιστική ζωή των Ελλήνων.

·        Ο βυζαντινός πολιτισμός επίσης αλλά και μεταγενέστερες μορφές τέχνης δείχνουν ότι η ελληνική τέχνη αποτελεί μια συνέχεια μέσα στο χρόνο γεμάτη με αρμονία και ψυχικό μεγαλείο. Αυτή η ακτινοβολία που εκφράζει η ελληνική τέχνη, έκανε το Σέλλεϋ να διακηρύξει: «όλοι είμεθα Έλληνες! Οι νόμοι μας, η φιλολογία μας, η θρησκεία μας, η τέχνη μας, έχουν τις ρίζες τους στην Ελλάδα», δείχνοντας μ’ αυτόν τον τρόπο την επιρροή του ελληνικού πολιτισμού σ’ ολόκληρο τον κόσμο.

Χαρακτηριστικά αρχαίας ελληνικής τέχνης: μέτρο, αρμονία, κομψότητα, συμμετρία, χάρη, ζωντάνια, κίνηση. Τα στοιχεία αυτά φαίνονται έντονα στα αρχαία αγάλματα, στα αγγεία και στους ναούς. Όλα τα επιτεύγματα της τέχνης των αρχαίων Ελλήνων «δένουν» καταπληκτικά με το χώρο και δημιουργούν θαυμασμό στους συγχρόνους.

Τρόπος αντιμετώπισης της τέχνης των προγόνων από τους Νεοέλληνες:

·     Ο ελληνικός λαός χαρακτηρίζονταν ανέκαθεν από έναν «εθνικό εγωισμό» (Βακαλόπουλος). Οι αποκαλύψεις των μνημείων στους αρχαιολογικούς χώρους του προξενούσε συγκίνηση και περηφάνια για την καταγωγή του. Ο στρατηγός Μακρυγιάννης, αυτός ο γνήσιος Έλληνας με τη μεγάλη καρδιά και την πλούσια σοφία, κάποτε, όταν είδε κάποιους στρατιώτες να διαπραγματεύονται την πώληση δύο αγαλμάτων στους ξένους, τους είπε: «Αυτά και τριάντα χιλιάδες τάλαρα να σας δώσουνε, να μην καταδεχτείτε να βγουν από τον τόπο μας. Εμείς γι’ αυτά πολεμήσαμε», δείχνοντας ότι είχε συνειδητοποιήσει έντονα το χρέος της φυλής του να διατηρήσει την εθνική της κληρονομιά.

·        Μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους τα μνημεία έγιναν το κέντρο της εθνικής διαμόρφωσης, το μέσο καλλιέργειας της εθνικής συνείδησης και το πειστήριο της ιστορικής συνέχειας. Προβλήθηκε λοιπόν η ανάγκη της εθνικής τους αξιοποίησης. Έγιναν ανασκαφές, δημιουργήθηκαν μουσεία, όμως ακόμα και σήμερα δεν είναι όλοι οι αρχαιολογικοί χώροι σωστά αξιοποιημένοι, ούτε όλα τα αρχαιολογικά μνημεία επαρκώς προστατευμένα, πράγμα που ευνοεί και την αρχαιοκαπηλία, που υποδηλώνει ακραία έκφραση συμφέροντος και μια ασέβεια προς το προγονικό παρελθόν και μια βεβήλωση σίγουρα όχι μόνο αισθητική.

·        Οικονομική εκμετάλλευση των αρχαίων μνημείων αποτελεί και ο «βιομηχανικός», επιθετικός τουρισμός των ημερών μας, που απομακρύνει κάθε πιθανότητα να ακουστεί η φωνή των προγόνων μέσα στην οχλοβοή του πλήθους, που βιαστικό, θορυβώδες και αποστασιοποιημένο σπεύδει στους αρχαιολογικούς χώρους, πιο πολύ από μια αίσθηση υποχρέωσης παρά ανάγκης.

·        Ας μην ξεχνούμε επίσης ότι ο άνθρωπος των ημερών μας υποτάσσει στο ατομικό συμφέρον όχι μόνο την προγονική κληρονομιά αλλά και την αξιοπρέπειά του ακόμη. Έτσι δεν είναι λίγες οι φορές που για τις ανάγκες χωροθέτησης και των οικιστικών σχεδιασμών μεγάλες αρχαιολογικές εκτάσεις μπαζώνονται και το γεγονός αποκρύπτεται από τις αρχαιολογικές υπηρεσίες για ευνόητους λόγους.

·        Στο παρελθόν υπήρχε μεγαλύτερη ενότητα τόπου και πολιτισμού. Ο χώρος δεν ήταν για τους παλιούς κάτι το εξωτερικό και το άψυχο, αλλά κομμάτι της ύπαρξης και μέρος της φυσιογνωμίας και της ταυτότητάς τους. Γι’ αυτό καθετί που δημιουργούνταν, δημιουργούνταν με τα υλικά της κάθε περιοχής και ήταν απολύτως εναρμονισμένο με το τοπίο. Σήμερα με την επίδραση του ψυχοφθόρου τεχνολογικού πολιτισμού δημιουργούνται τυποποιημένα και ομοιόμορφα μνημεία, που αποδεικνύουν περίτρανα τη συναισθηματική αποστασιοποίηση και την ψυχική απομάκρυνση από τον τόπο μας αλλά και από το παρελθόν και την παράδοσή μας.

Αίτια άσχημης αντιμετώπισης μνημείων και αρχαιολογικών χώρων:

·        Η νοοτροπία της μεταβιομηχανικής κοινωνίας με  τον καταναλωτισμό, τη μαζοποίηση, την αλλοτρίωση της ανθρώπινης ταυτότητας, την κρίση των αξιών, τη θεοποίηση του χρήματος, τον οξύ ανταγωνισμό για προώθηση, το πάθος για την εξουσία. Μέσα σε αυτό το κλίμα οι πνευματικές ανησυχίες και οι αισθητικές συγκινήσεις εξοστρακίζονται σε ανησυχητικό βαθμό. Δε μένει χρόνος για νοσταλγία και απόλαυση του ωραίου και μεγαλειώδους, στοιχεία που εκφράζονται γόνιμα μέσα στην τέχνη μας.

·        Η έλλειψη παιδείας. Ο νεοέλληνας δεν έμαθε ν’ αγαπά την τέχνη του, γιατί δε συνήθισε την ομορφιά και δεν έμαθε την αξία της. Πέρα από τις σκόρπιες φωτογραφίες των σχολικών εγχειριδίων, τις περιορισμένες γνώσεις και πολλές μα συχνά ανούσιες εκπαιδευτικές επισκέψεις, ελάχιστη ως μηδαμινή είναι η συμβολή του σχολείου στην επαφή των παιδιών με τους αρχαίους χώρους και με την αρχαία ελληνική τέχνη γενικότερα.

·     Οι δυσμενείς ιστορικές συγκυρίες (πόλεμοι, κατοχή, εμφύλιος), που έκαναν τον Έλληνα να ασχολείται μόνο με την επιβίωσή του και δεν του άφησαν περιθώρια για πνευματική ενασχόληση και περιφρούρηση της τέχνης του, με αποτέλεσμα να βρουν ευκαιρία οι κατακτητές, γνωρίζοντας την αξία των θησαυρών των ελληνικών μνημείων, να τα αποσπάσουν και να τα μεταφέρουν στις χώρες τους (π.χ Έλγιν).

Τρόποι αντιμετώπισης αρνητικής ή αδιάφορης στάσης του Νεοέλληνα απέναντι στα αρχαία μνημεία και προϊόντα της τέχνης:

·        Γνωριμία με τα αρχαία μνημεία και τους αρχαιολογικούς θησαυρούς μέσα κυρίως  από την εκπαίδευση, με τη βοήθεια και των νέων τεχνολογιών (π. χ. «επισκέψεις» σε μουσεία μέσω της εικονικής πραγματικότητας, δυνατότητα εξεύρεσης υλικού μέσω του διαδικτύου για εργασίες σχετικές με αρχαιολογικούς χώρους και μνημεία) και αναπροσαρμογή των σχολικών προγραμμάτων, ώστε να επιτρέπεται και να είναι εφικτή η διδασκαλία μαθημάτων μέσω και της αρχαίας ελληνικής τέχνης ή νεότερης τέχνης, π. χ. η διδασκαλία των μαθηματικών μέσα από γεωμετρικά σχήματα των αρχαίων ναών ή της μοντέρνας ζωγραφικής.

·        Προβολή των αρχαίων ελληνικών θησαυρών μέσα και από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης.

·     Δωρεάν είσοδος σε οποιονδήποτε αρχαιολογικό χώρο, με τη βοήθεια και ξεναγού.

·        Προσωπική προσπάθεια για γνώση και συνειδητοποίηση της αξίας του παρελθόντος με το σκεπτικό ότι ο σεβασμός στην τέχνη αποτελεί και το κριτήριο του σεβασμού για τον ίδιο τον άνθρωπο. Όπου και όταν η τέχνη παραμελείται, σημαίνει ότι χάνεται και η ποιότητα ζωής και η πίστη στην ανθρώπινη αξία.

Επιχειρήματα για την επιστροφή στη χώρα μας των γλυπτών του Παρθενώνα:

·       Η αφαίρεσή τους δε στηρίζεται σε κανένα τυπικό και ηθικό δικαίωμα.

·    Πρόκειται για ιερόσυλη πράξη, που στέρησε  το έθνος μας από την παράδοση και την ιστορία του.

·     Με την παλιννόστηση των μνημείων θα αποκατασταθεί η ηθική τάξη.

·     Η φυσική θέση των μνημείων αυτών είναι ο βράχος της Ακρόπολης, η ελληνική γη, το φως του αττικού ήλιου. Κανείς δεν μπορεί να διαχωρίσει τα δημιουργήματα από τον τόπο στον οποίο ανήκουν, αλλά και από τους ανθρώπους που τα δημιούργησαν.

·        Ο αποχωρισμός τους, παρ’ όλη την τεχνική τους τελειότητα, από το έργο στο οποίο ανήκουν (Παρθενώνας) καταστρέφει την καλλιτεχνική αρτιότητά τους.

· Το αίτημα δεν είναι μόνο ελληνικό, αλλά προσυπογράφεται και στηρίζεται από διακεκριμένους επιστήμονες, καλλιτέχνες και από την παγκόσμια κοινή γνώμη.

·  Η Ελλάδα σήμερα είναι, από κάθε άποψη σε θέση, να τα προστατέψει και να τα συντηρήσει (Νέο Μουσείο Ακρόπολης)  Μεγάλη προσπάθεια για την επιστροφή των μαρμάρων των Παρθενώνα έκανε ως υπουργός πολιτισμού η Μελίνα Μερκούρη ξεκινώντας μια μεγάλη εκστρατεία το 1982, με πρώτη ενέργεια τη διαβίβαση του ελληνικού αιτήματος στη Γενική  Διάσκεψη της Unesco (1986). Ο μνημειώδης λόγος της περιέχει το χρονικό της αφαίρεσης και τα βασικά επιχειρήματα περί της επιστροφής τους: Oxford Union, June 12, 1986 Κύριε Πρόεδρε, Αξιότιμα Μέλη, Κυρίες και Κύριοι, Κατ' αρχήν επιτρέψτε μου να ευχαριστήσω την Oxford Union που έφερε το θέμα αυτό για συζήτηση κι ευχαριστώ που με προσκαλέσατε . Νομίζω ότι θα ήταν καλό αυτό το βράδυ ν' ακουστεί μια ελληνική φωνή. Μια φωνή έστω με τη φτωχή μου προφορά. Την ακούω και μορφάζω. Θυμάμαι εκείνο που είπε κάποτε ο Brendan Behan για κάποιο εκφωνητή : "Μιλάει σαν νάχει τα Ελγίνεια Μάρμαρα στο στόμα του". Θα ήθελα να ευχαριστήσω επίσης το μεγάλο αριθμό Βρετανών πολιτών που συνηγόρησαν υπέρ των θέσεων της κυβέρνησης, τα αξιότιμα μέλη και των δύο σωμάτων του κοινοβουλίου που εκδήλωσαν ενδιαφέρον και συμπάθεια για το αίτημα της επιστροφής των μαρμάρων. Και βεβαίως εκφράζω τη βαθιά ευγνωμοσύνη μου στη Βρετανική Επιτροπή για την επιστροφή των μαρμάρων του Παρθενώνα, για τις προσπάθειές της να αποκαλύψει την αλήθεια στο Βρετανικό λαό. Υπάρχουν τα Μάρμαρα του Παρθενώνα. Δεν υπάρχουν Ελγίνεια Μάρμαρα. Όπως Υπάρχει ο Δαυίδ του Michael Angelo Υπάρχει ο Μυστικός Δείπνος του Da Vinci Υπάρχει ο Ερμής του Πραξιτέλη Υπάρχουν οι Ψαράδες στη θάλασσα του Turner Υπάρχει η Capella Sixtina Δεν υπάρχουν Ελγίνεια Μάρμαρα. Ξέρετε, λένε ότι εμείς οι Έλληνες είμαστε ένας θερμόαιμος λαός. Να σας πω κάτι, είναι αλήθεια. Και είναι γνωστό πως δεν αποτελώ εξαίρεση. Γνωρίζοντας τι σημαίνουν τα γλυπτά αυτά για τον ελληνικό λαό δεν είναι εύκολο να μιλήσω ψύχραιμα για το πως πάρθηκαν από την Ελλάδα, αλλά θα προσπαθήσω. Το υπόσχομαι. Ένας από τους διακεκριμένους καθηγητές σας με συμβούλεψε να εξιστορήσω το πως πάρθηκαν τα μάρμαρα από την Αθήνα και έφθασαν στις Βρετανικές ακτές. Ισχυρίστηκα ότι αυτό είναι αρκετά γνωστό, αλλά μου είπε ότι ακόμη κι αν υπάρχει και ένα άτομο σ' αυτό το ακροατήριο στο οποίο τα γεγονότα αυτά είναι ασαφή, το ιστορικό πρέπει να ειπωθεί. Έτσι θ' αρχίσω όσο μπορώ σύντομα. Βρισκόμαστε στα τέλη του 19ου αι. Ο Ναπολέων σκέφτεται να αποπειραθεί να εισβάλλει στην Αγγλία. Αποφασίζει να μην το πράξει. Άντ' αυτού εισβάλλει στην Αίγυπτο αποσπώντας την από την τουρκική κυριαρχία γεγονός που δυσαρεστεί πολύ τους Τούρκους. Διακόπτουν τις διπλωματικές σχέσεις με τη Γαλλία και κηρύσσουν πόλεμο. Η Βρετανία βρίσκει ότι αυτή είναι μια πρώτης τάξεως στιγμή να διορίσει πρεσβευτή στην Τουρκία. Τα καθήκοντα αναλαμβάνει ο Λόρδος Elgin. Μόλις έχει παντρευτεί την όμορφη Mary Nisbett και τελειώνει το ωραίο εξοχικό του. Ο αρχιτέκτονάς του, του μιλάει για τα θαύματα της ελληνικής αρχιτεκτονικής και γλυπτικής και του λέει πως θάταν μια θαυμάσια ιδέα να κάνει αντίγραφα από τα πραγματικά έργα στην Αθήνα. "Θαυμάσιο πράγματι" λέει ο Elgin. Αρχίζει να συγκροτεί μια ομάδα ανθρώπων που θα μπορούσαν να κάνουν αρχιτεκτονικά σχέδια με επικεφαλής έναν ικανό ζωγράφο που δεν ήταν άλλος από τον Ιταλό Giovanni Lusieri. Δεν μπορώ ν' αντισταθώ στον πειρασμό να μη σας πω ένα ανέκδοτο. Ο Elgin είχε προηγουμένως πλησιάσει τον Turner. Ναι τον Turner. Ο νεαρός ζωγράφος ενδιαφέρθηκε και ο Elgin του θέτει τους παρακάτω όρους. Το κάθε σχέδιο και σκίτσο που θάκανε ο Turner θα περιερχόταν στην κυριαρχία του και στον ελεύθερο χρόνο θα έκανε μαθήματα σχεδίου στη Λαίδη Elgin. "Okay" λέει ο Turner "αλλά τότε θάθελα 400 λίρες το χρόνο". "Όχι" λέει O Elgin "Είναι πολλά, πάρα πολλά". Έτσι έγιναν τα πράγματα χωρίς τον Turner. Τέλος του ανεκδότου. Εφημέριος της ομάδας του Elgin ήταν ο Αιδεσιμότατος Philippe Hunt. Δεν θα μιλήσω με σεβασμό γι' αυτόν. Αν είχα να εξαιρέσω τον Λόρδο Elgin ο αρχιαπατεώνας στην υπόθεση όπως τη βλέπω ήταν ο Αιδεσιμότατος Hunt, αλλά γι' αυτόν θα μιλήσω αργότερα. Οι Elgins γίνονται δεκτοί στην Κων/πολη με μεγαλοπρέπεια. Ανταλλάσσονται πλούσια δώρα. Οι άνεμοι του πολέμου είναι ευνοϊκοί για τους Βρετανούς και ο Σουλτάνος είναι ικανοποιημένος. Ας στραφούμε τώρα στην Ελλάδα. Την Ελλάδα εκείνη που για 400 τόσα χρόνια βρίσκεται κάτω από τον Οθωμανικό ζυγό. Η ομάδα των καλλιτεχνών του Elgin φθάνει στην Αθήνα. Για να ελέγχουν την Αθήνα οι Τούρκοι έχουν ορίσει δύο κυβερνήσεις, μια πολιτική και μια στρατιωτική. Πολλά έχουν ειπωθεί και συνεχίζονται να λέγονται για το πόσο λίγο ενδιαφέρον εκδήλωναν οι Τούρκοι για τους θησαυρούς της Ακρόπολης. Εν τούτοις, χρειάστηκαν 6 μήνες για να επιτραπεί η είσοδος στην ομάδα του Elgin. Αλλά τα κατάφεραν με 5 λίρες, στο χέρι του στρατιωτικού κυβερνήτη, για κάθε επίσκεψη. Αυτό εγκαινίασε μια διαδικασία δωροδοκίας και διαφθοράς των αξιωματικών που δεν θα σταματούσε μέχρι να συσκευαστούν και να φορτωθούν τα μάρμαρα για την Αγγλία. Όμως όταν στήθηκαν οι σκαλωσιές και τ' αντίγραφα ήταν έτοιμα να γίνουν, ξαφνικά έφθασαν φήμες για προετοιμασία στρατιωτικής δράσης των Γάλλων. Ο Τούρκος κυβερνήτης διέταξε την ομάδα του Elgin να κατέβει από την Ακρόπολη. Με 5 λίρες την επίσκεψη ή όχι, η πρόσβαση στην Ακρόπολη ήταν απαγορευμένη. Μόνο ένας τρόπος υπήρχε για να τους επιτραπεί η είσοδος ξανά. Να χρησιμοποιήσει ο Elgin την επιρροή του πάνω στο Σουλτάνο στην Κων/πολη, να αποσπάσει ένα έγγραφο, το λεγόμενο φιρμάνι που θα διέταζε τις αρχές των Αθηνών να επιτρέψουν τη συνέχιση των εργασιών. Ο Αιδεσιμότατος Hunt πηγαίνει στην Κων/πολη να συναντήσει τον Λόρδο Elgin. Ζητά στο έγγραφο να αναφέρεται ότι οι καλλιτέχνες - παρακαλώ προσέξτε το αυτό - είναι αποκλειστικά στην υπηρεσία του Βρετανού Πρεσβευτή. Ο Elgin επισκέπτεται το Σουλτάνο και αποσπά το φιρμάνι. Το κείμενο του εγγράφου είναι μάλλον ύπουλα συντεταγμένο. Επιτρέψτε μου να σας διαβάσω τις εντολές που δόθηκαν από τον Σουλτάνο και που αφορούν τη συζήτησή μας. Παραθέτω : "Οι καλλιτέχνες να μη συναντήσουν αντίδραση στο να περπατήσουν, να επιθεωρήσουν, να μελετήσουν τις μορφές και τα κτίρια που επιθυμούν να σχεδιάσουν ή να αντιγράψουν, ή στο να τοποθετήσουν σκαλωσιές γύρω από τον αρχαίο ναό, ή στο να αντιγράψουν σε ασβεστόλιθο ή σε γύψο τα αναφερόμενα κοσμήματα και μορφές ή στο να σκάψουν, αν το βρίσκουν αναγκαίο, σε αναζήτηση επιγραφών ανάμεσα στα απορρίμματα. Ούτε να παρεμποδιστούν από το να πάρουν οποιαδήποτε κομμάτια από πέτρες με επιγραφές ή με μορφές. (Η μετάφραση του Hunt που παρουσιάστηκε αργότερα στην Εξεταστική Επιτροπή λέει - Qualche pezzi di pietra - μερικά κομμάτια από πέτρα). Οι εντολές αυτές δόθηκαν στους Κυβερνήτες και το σημείο αυτό τονίζεται στο φιρμάνι, "χάριν των λαμπρών σχέσεων ανάμεσα στις 2 χώρες" και παραθέτω ξανά "ιδιαίτερα αφού δεν βλάπτουν τα αναφερόμενα κτίρια επιθεωρώντας τα, μελετώντας τα και σχεδιάζοντάς τα". Πριν καλά-καλά φθάσει το φιρμάνι στην Αθήνα, γίνεται μια φοβερή επίθεση πάνω σ' ένα οικοδόμημα που μέχρι σήμερα θεωρείται από πολλούς, η ευγενέστερη και ωραιότερη από τις ανθρώπινες δημιουργίες. Όταν έγινε η έφοδος στην πύλη των Καρυάτιδων ο πυρετός ανέβηκε τόσο που ο Αιδεσιμότατος Hunt έριξε την ιδέα να μετακινηθεί όλο το κτίριο αν από τη Βρετανική πολεμική μηχανή μπορούσε ν' αποσταλεί ένας άνθρωπος γι' αυτό. Ο Elgin ανατρίχιασε με την ιδέα και ζήτησε να σταλεί ένα καράβι. Το αίτημα δεν θεωρήθηκε εξωφρενικό, αλλά εκείνη τη στιγμή, δεν υπήρχε διαθέσιμο καράβι (φαντάζεστε τι θα γινόταν αν υπήρχε). Για να αφηγηθώ όλη την τερατωδία χρειάζεται αρκετός χρόνος και αρκετή ψυχραιμία. Οι λέξεις "λεηλασία", "ερήμωση", "αχαλίνωτη καταστροφή", "αξιοθρήνητη συντριβή και συμφορά" δεν είναι δικές μου για να χαρακτηριστεί το γεγονός. Ειπώθηκαν από σύγχρονους του Elgin. Ο Horace Smith αναφέρεται στον Elgin σαν τον "ληστή των μαρμάρων". Ο Lord Byron τον αποκάλεσε πλιατσικολόγο. Ο Th. Hardy χαρακτήρισε αργότερα τα μάρμαρα σαν "αιχμάλωτους σ' εξορία". Η κυβέρνησή μου έχει ζητήσει την επιστροφή των μαρμάρων του Παρθενώνα. Μας το αρνήθηκαν. Ας σημειωθεί ότι δεν θα εγκαταλείψουμε ποτέ το αίτημα αυτό. Επιτρέψτε μου να απαριθμήσω τα μόνιμα επιχειρήματα ενάντια στην επιστροφή και να ασχοληθώ με αυτά ένα προς ένα. Επιχείρημα πρώτο : Τα μάρμαρα πάρθηκαν με νόμιμη διαδικασία. Ρωτώ αν η δωροδοκία και εξαχρείωση των αξιωματικών δεν αντιτίθενται στη "νόμιμη διαδικασία". Όταν ορίστηκε η Εξεταστική Επιτροπή, μελετώντας την πρόταση να αγοραστούν τα μάρμαρα, ο Elgin υπέβαλε ένα αναλυτικό πίνακα των δαπανών για την απόκτησή τους. Παραθέτω απόσπασμά του : "Τα εμπόδια, οι διακοπές και οι αποθαρρύνσεις που δημιουργήθηκαν από τις ιδιοτροπίες και τις προκαταλήψεις των Τούρκων"…υποβάλει κονδύλι 21.902 λιρών για δώρα στις αρχές των Αθηνών. Είναι ένα νόμιμο ποσό. Και βεβαίως θα πρέπει να ρωτήσουμε. Είναι νόμιμο να διαπραγματεύεται με τους Τούρκους για το πιο πολύτιμο από τα Ελληνικά υπάρχοντα όταν η Ελλάδα βρίσκεται κάτω από τουρκικό ζυγό ; Επιχείρημα δεύτερο : Παραμένει ένα δεύτερο επιχείρημα παρά το ότι έχει έκτοτε αμφισβητηθεί από πολλούς Βρετανούς περιηγητές στην Ελλάδα την εποχή αυτή : "Οι αδαείς και δεισιδαίμονες Έλληνες ήταν αδιάφοροι για την τέχνη και τα μνημεία τους". Αυτό βέβαια υπονοεί ότι ήταν τυφλοί, ασυνείδητοι και άκαρδοι. Ποιοι ; Οι Έλληνες που πολύ μετά τον Περικλή δημιούργησαν τα θαύματα της Βυζαντινής Τέχνης; Οι Έλληνες, που ακόμα και κάτω από την οθωμανική κατοχή, δημιούργησαν σχολές τέχνης και χειροτεχνίας; Οι Έλληνες που παρά τα 400 χρόνια τουρκικής κατοχής, διατήρησαν με πείσμα τη γλώσσα και τη θρησκεία τους; Οι ίδιοι Έλληνες που κατά τον αγώνα για την ανεξαρτησία τους έστειλαν στους Τούρκους στρατιώτες βόλια να χρησιμοποιηθούν εναντίον τους; Ναι, εναντίον τους. Οι Τούρκοι στρατιώτες κλεισμένοι στην Ακρόπολη έμειναν από πολεμοφόδια και άρχισαν να καταστρέφουν τις κολώνες για να αφαιρέσουν το μολύβι να κάνουν με αυτό βόλια. Οι Έλληνες τους έστειλαν πολεμοφόδια με το μήνυμα : "Να τα βόλια, μην αγγίξετε τις κολώνες". Μόλις έγινε ανεξάρτητη η Ελλάδα, ένα από τα πρώτα νομοθετικά διατάγματα που πέρασαν από την ελληνική κυβέρνηση ήταν εκείνο για την προστασία και συντήρηση των εθνικών μνημείων. Είναι αυτό αδιαφορία; Θεωρούμε αυτή την κατηγορία τερατώδη. Θα έχετε σίγουρα ακούσει, αλλά επιτρέψτε μου, να επαναλάβω τι είπε ένας γέρος καρδιοπαθής Έλληνας στον J. C.Hobhouse. "Παίρνετε τους θησαυρούς μας. Σας παρακαλώ να τους φυλάξετε καλά. Μια μέρα θα τους ζητήσουμε πίσω". Μπορούμε να πιστέψουμε ότι ο άνθρωπος αυτός μιλούσε για λογαριασμό του; Επιχείρημα τρίτο : Τώρα τελευταία έχει προταθεί μια καινούργια θεωρία. Ωραίο κι αυτό. Ο κύριος Gavin Stamp που θα έχω την τιμή να τον συναντήσω απόψε, έχει την άποψη ότι οι σύγχρονοι Έλληνες δεν είναι απόγονοι του Περικλή. Μας πήραν τα μάρμαρα. Ποιος θα διεκδικήσει τα λείψανα των προγόνων μας ; Ως Υπουργός Πολιτισμού προσκαλώ τον κύριο Stamp να έρθει στην Αθήνα. Θα του οργανώσω εκπομπή σε ώρα μεγάλης ακροαματικότητας στην τηλεόραση για να μιλήσει στους Έλληνες δημοσιογράφους και τον ελληνικό λαό για την ταυτότητά τους. Αν τα μάρμαρα επιστραφούν, αυτό θα αποτελέσει ένα προηγούμενο που μπορεί να οδηγήσει στην εκκένωση των μουσείων. Συγχωρέστε με, αλλά αυτό είναι κοινή κολακεία. Ποιος πρόκειται να ζητήσει και ποιος πρόκειται να επιτρέψει το άδειασμα των μουσείων. Επιτρέψτε μου να δηλώσω, για άλλη μια φορά, ότι πιστεύουμε πως οπουδήποτε κι αν βρίσκονται τα μουσεία, αποτελούν ζωτική κοινωνική και πολιτιστική ανάγκη και πρέπει να προστατεύονται. Έχω επανειλημμένα δηλώσει ότι ζητούμε ένα αναπόσπαστο μέρος κτιρίου που ακρωτηριάστηκε. Σε όλο τον κόσμο το ίδιο το όνομα της πατρίδας μας είναι άμεσα συνδεδεμένο με τον Παρθενώνα. Ζητούμε απλώς κάτι μοναδικό, κάτι απαράμιλλο, κάτι ιδιαίτερο της ταυτότητάς μας. Αγαπητοί φίλοι, αν υπήρχε ο παραμικρός κίνδυνος για τα μουσεία, τότε γιατί το Διεθνές Συμβούλιο των Μουσείων πρότεινε μια "ανοιχτόμυαλη στάση" στα μέλη του; Επιχείρημα τέταρτο : Αυτή είναι η πρόσφατη σοδειά. Μόλυνση! Μόλυνση πάνω στην Ακρόπολη. Τι σας λέει αυτό; Όταν το Λονδίνο αντιμετώπιζε το σοβαρό πρόβλημα της μόλυνσης, υπήρξαν κραυγές πανικού για τα μάρμαρα; Βεβαίως όχι. Για τον απλούστατο λόγο ότι τα μάρμαρα ήταν στεγασμένα στο Βρετανικό Μουσείο. Εμείς δεν προφασιζόμαστε ότι τα γλυπτά θα επανατοποθετηθούν στη ζωφόρο. Νομίζουμε ότι αυτό δεν γίνεται, αλλά η κυβέρνησή μου έχει διατυπώσει ότι την ημέρα που θα επιστραφούν τα μάρμαρα στην Αθήνα θα υπάρχει έτοιμο να τα δεχθεί ένα όμορφο μουσείο μα τα πιο προηγμένα συστήματα ασφάλειας και συντήρησης, δίπλα στην Ακρόπολη. Μπορώ να προσθέσω ότι είμαστε περήφανοι για τις συνεχιζόμενες εργασίες στην Ακρόπολη. Η δουλειά αυτή παρουσιάστηκε σ' ένα συμβούλιο κορυφαίων αρχαιολόγων απ' όλο τον κόσμο που προσκλήθηκαν στην Αθήνα ειδικά. Ο έπαινος ήταν ομόφωνος και ενθουσιαστικός. Από τότε έχει παρουσιαστεί στις περισσότερες ευρωπαϊκές πόλεις. Με χαρά την υποδέχθηκε και το Βρετανικό Μουσείο. Οι Financial Times αναφέρθηκαν στην ποιότητα της εργασίας αυτής και την παραδειγματική ικανότητα των ελλήνων συντηρητών. Ζήτησα να υπάρχουν αντίγραφα στη διάθεση όσων από σας ενδιαφέρονται. Το μόνιμο επιχείρημα των Βρετανών είναι ότι μετακινώντας τα μάρμαρα, τα έσωζαν από την βαρβαρότητα των Τούρκων. Το να αρνηθώ το βανδαλισμό των Τούρκων θα μ' έβαζε σε δύσκολη θέση, αλλά γεγονός είναι ότι οι Τούρκοι δεν έδωσαν άδεια στον Elgin να μετακινηθούν γλυπτά από τα μνημεία και τους τοίχους της Ακρόπολης και ότι με την ευλογία του Αιδεσιμότατου Hunt μετακινήθηκαν κατά βάρβαρο τρόπο. Παραθέτω ένα από το γράμματα του Lusieri προς τον Elgin : " Έχω την ευχαρίστηση να σας ανακοινώσω την απόκτηση της 6ης μετώπης, εκείνης με τον κένταυρο που απαγάγει τη γυναίκα. Με το έργο αυτό είχαμε πολλά προβλήματα, από κάθε άποψη, και αναγκάστηκα να γίνω λίγο βάρβαρος". Σε άλλο γράμμα ελπίζει ότι, "οι βαρβαρισμοί που ήμουνα υποχρεωμένος να διαπράξω ελπίζω να ξεχαστούν". Ο Edward Dodwell έγραψε : "Ένοιωσα την απερίγραπτη ταπείνωση να είμαι παρών όταν ο Παρθενώνας απογυμνωνόταν από τα λαμπρότερα γλυπτά του. Είδα ορισμένες μετόπες της ακραίας νότιας πλευράς του ναού να σέρνονται κάτω. Ήταν σφηνωμένες ανάμεσα σε τριγλύφους με μια εσοχή και προκειμένου να τις σηκώσουν, ήταν απαραίτητο να ρίξουν στο έδαφος το θαυμάσιο γείσο με το οποίο καλύπτονταν. Η νοτιοανατολική πλευρά του αετώματος μοιράστηκε την ίδια τύχη. Δεν μπορούμε παρά να καταραστούμε το βάρβαρο πνεύμα που τους παρότρυνε να θρυμματίσουν και ν' ακρωτηριάσουν, να λεηλατήσουν και να ανατρέψουν τα λαμπρά έργα που είχε αναθέσει ο Περικλής και που είχε εκτελέσει η απαράμιλλη μεγαλοφυία του Ικτίνου και του Φειδία. Ένας άλλος μάρτυρας ο Robert Smirko γράφει : "Ταράχθηκα ιδιαίτερα όταν είδα την καταστροφή που γινόταν με το γκρέμισμα των ανάγλυφων της ζωφόρου. Κάθε πέτρα καθώς έπεφτε έσειε το έδαφος με το ασήκωτο βάρος της κι ο βαρύς υπόκωφος ήχος που έκανε έμοιαζε σαν αγωνιώδες βογκητό του πληγωμένου πνεύματος του ναού". Αυτά σχετικά με την βαρβαρότητα. Το 1816 ορίζεται η Εξεταστική Επιτροπή για να μελετήσει την πρόταση του Elgin. Τα μάρμαρα είχαν ήδη εκτεθεί σε διάφορους χώρους και αποθήκες. Ο Elgin αντιμετώπιζε δυσκολίες στο να πουλήσει τα μάρμαρα στην Κυβέρνηση. Η Επιτροπή είχε να αποφασίσει : Με ποια διαδικασία αποκτήθηκε η συλλογή. Κάτω από ποιες προϋποθέσεις εκχωρήθηκε η δικαιοδοσία. Ποια ήταν η αξία των μαρμάρων σαν έργα τέχνης. Τι ποσό θάπρεπε να διατεθεί για την πιθανή αγορά τους. Αν διαβάσετε την έκθεση, θα δείτε ότι το βάρος πέφτει στο πόσο καλά ήταν τα μάρμαρα και τι θάπρεπε να πληρώσουν για την απόκτησή τους. Αλλά προκειμένου να υποδειχθεί η αγορά τους, έπρεπε να βρεθεί μια κομπίνα. Ότι δηλαδή οι διαδικασίες της συναλλαγής ήταν σωστές και ότι τα μάρμαρα πάρθηκαν από τον Elgin τον ιδιώτη και όχι κάτω από την επιρροή του ως Βρετανού Πρεσβευτή. Διαβάζω από την έκθεση της Εξεταστικής Επιτροπής : "Ο Κόμης του Aberdeen σε απάντηση στο ερώτημα κατά πόσο το κύρος και η επιρροή μιας δημόσιας θέσης ήταν κατά τη γνώμη του αναγκαία για να πραγματοποιηθεί η μετακίνηση αυτών των μαρμάρων, απάντησε ότι δεν νομίζει πως ένας ιδιώτης θα μπορούσε να έχει καταφέρει ότι κατάφερε ο Elgin.(Ο Κόμης του Aberdeen συλλέκτης ο ίδιος, ήταν στην Ελλάδα την εποχή αυτή και σε θέση να γνωρίζει τα πράγματα). Διαβάζω από την έκθεση : "Ο Doctor Hunt, καλά πληροφορημένος πάνω σ' αυτό το θέμα, όταν ερωτήθηκε, έδωσε την παρακάτω απάντηση : "Ένας Βρετανός πολίτης, μη πρεσβευτής, δεν θα μπορούσε να αποσπάσει ένα τέτοιο φιρμάνι με τόσο εκτεταμένες διαδικασίες από την τουρκική κυβέρνηση". Διαβάζω από την έκθεση : "Οι επιτυχίες του Βρετανικού στρατού στην Αίγυπτο και η αναμενόμενη απόδοση της επαρχίας αυτής στην Πύλη, είχε σαν αποτέλεσμα μια πολύ θετική μεταστροφή προς το έθνος μας στις συνειδήσεις όλου του κόσμου". Κι ακόμα ακούστε αυτό από το πόρισμα της Εξεταστικής Επιτροπής : "Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Λόρδος Elgin έβλεπε τον εαυτό του σ' ένα ρόλο τελείως διαφορετικό από εκείνο της επίσημης θέσης του. Αλλά το κατά πόσο η κυβέρνηση από την οποία απέσπασε την άδεια τον έβλεπε ή όχι έτσι, είναι ερώτημα που μπορεί να απαντηθεί μόνο με εικασίες μη έχοντας συγκεκριμένη μαρτυρία". (Αν αυτό δεν είναι διφορούμενος λόγος τότε τι είναι ;) Απουσία συγκεκριμένης μαρτυρίας ; Παραθέτω απόσπασμα εγγράφου του Λόρδου Elgin προς την Επιτροπή : "Είχα να διαπραγματευθώ με τις μεγαλύτερες προσωπικότητες του κράτους". Μπορούσε πράγματι η Επιτροπή να πιστεύει ότι ένας απλός πολίτης μπορούσε να φτάσει στο να διαπραγματεύεται με τις μεγαλύτερες προσωπικότητες του τουρκικού κράτους ; Ο Λόρδος Elgin μιλάει στην Επιτροπή για την ευγνωμοσύνη που αισθάνθηκε επειδή του παραχωρήθηκε πλοίο της Αυτού Μεγαλειότητας για τη μεταφορά των κιβωτίων με τα μάρμαρα. Μπορούσε ένας απλός πολίτης να έχει στη διάθεσή του ένα βασιλικό οπλιταγωγό ; Ερώτηση της Επιτροπής προς τον Αιδεσιμότατο Hunt. "Φαντάζεστε ότι το φιρμάνι έδωσε την άδεια να μετακινηθούν μορφές και τμήματα γλυπτών από τους ναούς ή θα πρέπει νά'ταν θέμα ιδιωτικής διαπραγμάτευσης με τις τοπικές αρχές;". Ο Hunt απαντά : "Αυτή ήταν η ερμηνεία που υποχρεώθηκε να δώσει ο κυβερνήτης των Αθηνών". Πείσθηκε από ποιόν; Από έναν ιδιώτη; Απουσία συγκεκριμένης μαρτυρίας; Από έναν ιδιώτη ή από έναν Πρεσβευτή; Λοιπόν ας δούμε το ίδιο το φιρμάνι. Η άδεια δόθηκε στον Λόρδο Elgin. Παραθέτω. "Χάριν της φιλίας ανάμεσα στην Υψηλή και Αιώνια Οθωμανική Αυλή και εκείνη της Αγγλίας". Κύριε Πρόεδρε, Αξιότιμα Μέλη, Κυρίες και Κύριοι, Με όλο το σεβασμό νομίζω ότι η απόφαση της Επιτροπής ότι ο Λόρδος Elgin έδρασε σαν ιδιώτης είναι είτε πολύ αφελής είτε αμφίβολης πίστης. Όμως αυτό έγινε πριν από 170 χρόνια. Αυτή είναι μια διαφορετική Αγγλία. Διαφορετικές είναι οι αντιλήψεις για τις έννοιες Αυτοκρατορία και κατάκτηση. Επικρατεί διαφορετική ηθική, θάταν ενδιαφέρον να ξέραμε ποιο θα ήταν το πόρισμα μιας Εξεταστικής Επιτροπής σήμερα, αν λάβαινε υπόψη την μαρτυρία εκείνων που κλήθηκαν να καταθέσουν ενώπιόν της - και τις κρίσεις εκείνων που δεν κλήθηκαν. Θα έβαζα ένα μικρό στοίχημα, ακόμα και μεγάλο, ότι το πόρισμα θα ήταν διαφορετικό. Έχω πάρει πολύ χρόνο και ξέρω πως η συζήτηση είναι αυτή που θα αγγίξει τις συνειδήσεις. Ελπίζω η συζήτηση να προκαλέσει μερικές ερωτήσεις. Θέτω μερικές από αυτές : Τα μάρμαρα πάρθηκαν κακώς; Και αν κακώς πάρθηκαν, είναι σωστό να κρατούνται; Ακόμα, αν είναι σωστό το ότι πάρθηκαν, είναι λάθος να επιστραφούν; Τι βαρύτητα θα πρέπει να δοθεί στο επιχείρημα ότι αν δεν τα είχε πάρει ο Elgin, άλλος Άγγλος ή Γάλλος θα τα είχε πάρει; Πειράζει που το 95% του ελληνικού λαού μπορεί ποτέ να μην δει τα λαμπρότερα έργα της ελληνικής δημιουργίας; Είναι δυνατόν μια ελεύθερη Ελλάδα να είχε επιτρέψει τη μετακίνηση των μαρμάρων; Η Αγγλία και η Ελλάδα είναι φίλες χώρες. Αγγλικό αίμα έτρεξε στα ελληνικά χώματα στη διάρκεια του πολέμου κατά του φασισμού. Και οι Έλληνες έδωσαν τη ζωή τους για να προστατεύσουν τους Άγγλους πιλότους. Διαβάστε τον Churchill, μιλά για το πόσο σημαντικός ήταν ο ελληνικός ρόλος στην αποφασιστική νίκη στην έρημο κατά του Ρόμελ. Το περασμένο καλοκαίρι έγινε ένα αφιέρωμα στον Σαίξπηρ στο Αμφιθέατρο που βρίσκεται στους πρόποδες της Ακρόπολης. Το Coven Garden έφερε τον Μάκβεθ του Βέρντι. Το Εθνικό σας θέατρο ήλθε με τον Κοριολανό. Ήταν αξέχαστες βραδιές. Όχι μόνο για την υψηλή ποιότητα των παραστάσεων αλλά επίσης για την εκπληκτική επικοινωνία ανάμεσα στους Βρετανούς καλλιτέχνες και το ελληνικό κοινό. Ο Ian McKellen ας με συγχωρήσει αν μιλήσω για τα δάκρυά του από συγκίνηση καθώς και για εκείνα των συναδέλφων του καλλιτεχνών καθώς το ελληνικό κοινό τον επευφημούσε. Τα δάκρυα αυτά είχαν να κάνουν με την επαφή ανάμεσα στους λαούς, με φιλία, με τον Σαίξπηρ που παρουσιάζονταν σ' αυτό τον ιερό χώρο. Ήταν θαυμάσια, αξέχαστα. Στο όνομα αυτής της φιλίας σας λέμε, έγινε μια αδικία που μπορεί τώρα ν' αποκατασταθεί. Πρέπει να καταλάβετε τι σημαίνουν για μας τα μάρμαρα του Παρθενώνα. Είναι η υπερηφάνειά μας, είναι οι θυσίες μας. Είναι το ευγενέστερο σύμβολο τελειότητας. Είναι φόρος τιμής στη δημοκρατική φιλοσοφία. Είναι οι φιλοδοξίες μας και το ίδιο τ' όνομά μας. Είναι η ουσία της ελληνικότητας. Είμαστε έτοιμοι να πούμε ότι θεωρούμε όλη την πράξη του Elgin σαν άσχετη προς το παρόν. Λέμε στην Βρετανική Κυβέρνηση. Κρατήσατε αυτά τα γλυπτά για δύο σχεδόν αιώνες. Τα φροντίσατε όσο καλύτερα μπορούσατε, γεγονός για το οποίο και σας ευχαριστούμε. Όμως τώρα στο όνομα της δικαιοσύνης και της ηθικής παρακαλώ δώστε τα πίσω. Ειλικρινά πιστεύω ότι μια τέτοια χειρονομία εκ μέρους της Μεγάλης Βρετανίας θα τιμούσε πάντα τ' όνομά της. Ευχαριστώ.

Ένα συγκλονιστικό βίντεο! Μια από τις Καρυάτιδες που βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο σπάει τη σιωπή χιλιάδων χρόνων και ζητά την επιστροφή της στα πάτρια εδάφη... 

______________________________________________________
Και εδώ δείτε ένα μικρό video για τα μάρμαρα του Παρθενώνα που κάνει πάταγο!